خاك‌ورزي به منظور دفن بقاياي گياهي، مخلوط و تركيب كود با خاك، از بين بردن علف‌هاي هرز، ايجاد بستر مناسب بذر، اصلاح رژيم آبي- گرمايي و وضعيت تهويه و نيز كمك به نفوذ بهتر ريشه اجرا مي‌شود. به طور كلي سيستم‌هاي خاك‌ورزي را مي توان به دو دسته تقسيم نمود: دسته‌اي كه در آن بقاياي گياهي قبل از خاك‌ورزي كنده يا سوزانده مي‌شود و ديگري دسته اي كه در آن بقاياي گياهي در مزرعه باقي مي‌ماند. در صورت نبود بقاياي گياهي، سيستم خاك‌ورزي يا از نوع معمولي با يا بدون استفاده از گاوآهن برگردان‌دار مي‌باشد و يا از نوع بدون خاك‌ورزي مي‌باشد.

منظور از عملیات کاشت چیست؟

کاشت شامل کلیه عملیاتی است که قبل از قرار گرفتن بذر در زمین باید انجام شود که از آن جمله است: تغییر زمین و مناسب کردن ذرات خاک برای سبز شدن و رشد گیاه.

خاک زراعی از متلاشی شدن سنگ ها و بقایای موجودات زنده تشکیل شده است وبه علت تغییراتی که موجودات زنده در آن می دهند و و به علت جابجا شدن و شسته شدنبعضی از مواد آن، از لحاظ جنس و خاصیت فیزیکی با سنگ های اصلی که آن را تشکیل داده اند تفاوت زیادی دارد.

عواملی که در تجزیه خاکهای زراعتی و تجزیه سنگ ها دخالت دارندبه سه دسته تقسیم می شوند:

۱)عوامل فیزیکی و مکانیکی، مثل حرارت، وزش باد، یخدان، باران،یخچالهای طبیعی و دریا؛

۲)عوامل شیمیایی، یعنی انحلال و اکسیداسیون بر اثر آب و هوا؛

۳)موجودات زنده و عوامل بیولوژیکی، مثل قارچ ها و باکتریها،خزه ها و جلبک ها، حشرات و کرمها،

خاک از منابع طبیعی بسیار مهم برای زندگی و بقای انسان و حیوانبه شمار می آید و، به جز هوا و تابش خورشید، آنچه در اختیار بشر است از خاک حاصل می شود.

زراعت فرایند کاشت، داشت و برداشت گیاهان می باشد. بطور کلی هدف از زراعت و تولید گیاهان زراعی مختلف دستیابی به محصولاتی است که به منظورهای زیر کشت می شوند.

1. تولیددانه به منظور تغذیه انسان و دام مانند گندم، جو، ذرت و غیره.
2. تولید و شاخ و برگ سبز برای تغذیه دام مانند یونجه، شبدر، اسپرس.
3. بدست آوردنریشه، غده، برگ و گل گیاه به منظور تغذیه مانند چغندر قند هویج، کاهو و گل کلم.
4. تولیدغده سیب زمینی برای تهیه نشاسته و ساقه نیشکر برای تولید شکر.
5. تولیدگیاهان روغنی و لیفی برای تهیه مواد خام صنایع تبدیلی در کشاورزی، در هر صورت عملیات برداشت از چیدن محصول تا نگهداری و انبار و ذخیره کردن محصولات را در بر می گیرد.
6. کاشت

کاشت شامل فرآیندهای مختلفی می‌باشد که رعایت فرآیندهای مورد نظر موفقیت در کاشت را در پی خواهد داشت این فرآیندها شامل :

1. شخمو آماده سازی مکانیکی و فیزیکی
2. بذرپاشییا کاشت و استقرار اولیه گیاهان
3. آبیاریو زهکشی یا مدیریت آب و هوا در خاک
4. مصرفکود و نهاده‌های غذایی مورد نیاز گیاهان

پس تهیه فیزیکی خوب خاک جزء اولین عوامل مدیریت متناسب آن به شمار می رود، انتخاب و توالی گیاهان سازگار یا کشت تناوبی از جنبه‌های مهم دیگر هستند. مهمترین عملیات تهیه فیزیکی خاک توسط شخم صورت می گیرد.

شخم مشتمل بر عملیاتی است که منجر به زیرورو کردن، خرد کردن کلوخه‌ها و نرم کردن خاک می گردد. اهداف شخم عبارتند از :

1. ایجاد شرایطی درخاککه جوانه زنی بذر، سبز شدن گیاهچه و توسعه ریشه را فراهم نماید.
2. بالا بردن نفوذ پذیریخاک نسبت به هوا، حرارت، و رطوبت و ایجاد شرایط لازم برای ذخیره بیشتر آب در خاک
3. فراهم کردن محیط مناسب برای فعالیتموجودات زنده و مفید خاک و از بین بردن موجودات رقابت کننده مثل علف‌های هرز، آفات و عوامل بیماری زا
4. زیرخاک کردن بقایای گیاهی یا کودهای مختلف (آلی و معدنی) مورد مصرف با خاک مزرعه و به رو آوردن مواد غذایی موجود در خاک که در اثر شستشو به قسمتهای زیرین خاک منتقل و از دسترس گیاه خارج شده اند.

داشت

به کلیه عملیاتی که در فاصله جوانه زنی بذر تا برداشت محصول انجام می‌گیرد عملیات داشت گویند.

این عملیات، به عملیات آبیاری، تنک کردن، وجین کردن، سله شکنی، خاک دادن پای بوته‌ها، کود دادن، مبارزه با حشرات و آفات، کنترل آفات و بیماری‌ها، مبارزه با علف‌های هرز تقسیم بندی می‌شوند.

برداشت

پس از اتمام دوره رشد و نمو گیاه، هنگام برداشت محصول فرا می رسد.

البته گیاهان را همیشه پس از پایان دوره رشد و رسیدگی کامل برداشت نمی کنند و زمان برداشت موقعی خواهد بود که گیاه حداکثر ارزش کیفی و کمی را حاصل نموده و یا به عبارت دیگر مرحله رسیدن فیزیولوژیک فرا رسیده باشد.

چنانچه برداشت محصول دیرتر انجام شود و دقت کافی در طی عملیات برداشت صورت نگیرد معمولاً میزان محصول کاهش می یابد. پس از چیدن (برداشت) محصول نیز به علت ادامه برخی فعالیت‌های حیاتی در اندام‌های برداشت شده مثل تنفس یا تبخیر آب چنانچه محصول در شرایط نامناسبی نگهداری یا انبار شود مقداری از مواد ذخیره (مواد آلی) خود را از دست خواهد داد و حتی ممکن است مورد حمله آفات انباری و برخی بیماری‌های قارچی گیاهی قرار گرفته و کمیت و کیفیت محصول دچار نقصان شود.

▪ خاک:

خاک دو طبقه دارد:

یکی، طبقه مزروعی و سطح الارض که با وسایل و ادوات کشاورزی مختلف شخم زده و زیر و رو می شود و به آن کود می رسد؛ و دیگری، قسمت زیرین این طبقهکه خاک بکر است و کود و خاشاک به آن عمق نفوذ نمی کند و هر کدام خصوصیات و وظایفخاصی دارند.

خاک مزروعی از چهار ماده اصلی رس، شن، گیاخاک و آهک تشکیل شدهاست و بر اساس آن اراضی کشاورزی نیز به چهار دسته رسی، شنی، آهکی و گیاخاکی تقسیممی شوند. غیر از این طبقه بندی ها، مسئله دیگری که باید به آن توجه کرد خواص فیزیکیخاک است که شامل ذرات و بافت خاک، کلوئیدهای خاک و خلل و فرج خاک می شود.

برخلاف بافت و سطح ویژه که برای خاک معینی تقریبا مقدار ثابتیاست، ساختمان خاک مدام تغییر می کند، رابطه تجمعی ذرات خاک و سازمان ذرات شن و سیلتو رس در خاک را ساختمان خاک می گویند. مسائل دیگری که در کاشت و تهیه زمین باید بهآن توجه کرد، مواد آلی خاک، واکنش های اسیدی و قلیایی و خنثای خاک (ph) و نرم کردن و پوک کردن خاک است.

وقتی زمین تهیه شد و بستر بذر فراهم گردید، زمان شخم زدن فرا میرسد که یا به صورت دستی یا با گاوآهن این کار انجام می شود.

▪ شخم زدن:

شخم زدن به چند روش انجام می شود:

- گاهی شخم از وسط زمین شروع و به کنار آن ختم می شود (میانی)

- گاهی شخم از کنار زمین شروع و به وسط آن ختم می شود (کناری)

- گاهی از حدود زمین شروع و با عمل دور زدن زمین به مرکز آن ختم می شود (پیرامونی).

عمق شخم و عمق خاک بسته به جنس زمین ونوع گیاه تفاوت می کند. ازاین رو، گاهی سطحی، گاهی متوسط و زمانی عمیق و خیلی عمیق است.

رطوبت خاک برای عملیات شخم اهمیت دارد. بنابراین، در پاییز، اولزمینهای رسی و بعد، زمین های شنی را شخم می زنند و در بهار، برعکس.

تهیه زمین کار دشواری است و بعد از شخم زدن باید عملیاتی تکمیلیروی خاک زراعتی انجام شود تا خاک آماده شود.

از جمله:

خرد کردن کلوخه ها، صاف کردن زمین، جمع آوری ریشه ها، احداث نهرهای آب و جوی و پشته و مرزکشی و کرت بندی. برای این کارها به ادوات مختلفی چون: دیسک، ماله، غلتک، مرزکش و نهرکن نیاز است که هر کدام کار خاصی دارند و انواع مختلفی را شامل می شوند.

هنگامی که زمین از نظر فیزیکی آماده شد، باید به تهیه زمین ازنظر شیمیایی پرداخت. در حقیقت، کود دادن برای ازدیاد مواد غذایی خاک است تا ترکیب شیمیایی زمین از لحاظ مواد مورد نیاز گیاه بهبود یابد. این عناصر شیمیایی بعضی پرمصرف و بعضی کم مصرف اند که در اینجا، به اختصار به آنها اشاره می شود.

ـ ازت (N)

عنصری است که تقریبا همیشه به آن احتیاج است. منبع اصلی تامینازت مورد نیاز گیاهان ازت هواست که ازطریق تثبیت بیولوژیکی به کمک باکتری ها، تخلیهالکتریکی به وسیله ابرها و تهیه کودهای شیمیایی و آلی و بقایای گیاهی و حیوانی به خاک اضافه می شود. البته مصرف زیاد آن یا کمبود آن در هر گیاه علایم خاصی ایجاد میکند که باید به آن توجه کرد.

ـ فسفر(P)

در بسیاری از فعالیت های حیاتی گیاه دخالت دارد و باعث تسریع دررشد و رسیدن محصول می شود و کیفیت آن را افزایش می دهد و به صورت کودهای سوپر فسفاتساده و تریپل و فسفات آمونیم استفاده می شود.

ـ پتاسیم (K)

در ساختمان گیاه وجود ندارد و وجودش برای ساختن بعضی ازاسیدآمینه ها ضروری است. این عنصر به صورت یون پتاسیم در کودهای کلرو پتاسیم،نیترات پتاسیم و سولفات پتاسیم استفاده می شود.

ـ گوگرد (S)

در ساختمان بعضی از اسیدهای آمینه و در کلروفیل برگ ها و تولیدروغن در گیاهانی مثل سویا و کتان شرکت دارد. کودهای آن سولفات آمونیم، سولفات پتاسیم و ژیپس است.

ـ کلسیم (Ca)

در ساختمان دیواره سلولی نقش دارد. کلسیم در اندامهای گیاهیتثبیت شده است و انتقال پذیر نیست و به صورت کربنات کلسیم استفاده می شود.

ـ منیزیم (Mg)

در مرکز مولکولهای کلروفیل و در ساختمان دیواره سلولی وجود داردو در فتوسنتز و تقسیم سلولی دخالت دارد.

عناصر کم مصرف نیز عبارت است از:

۱)آهن (Fe)

۲)منگنز (Mn)

۳)روی (Zn)

۴)مس (Cu)

۵)بور (B)

۶)مولیبدن (Mo)

۷)کلر (Cl)

• انواع کودها:

به طور کلی، کودها به دو دسته تقسیم می شوند:

▪ کودهای آلی

ـ انواع کود آلی:

۱)کود دامی، که از فضولات حیوانات اهلی و پرندگان تشکیل شدهاست؛

۲)کود اصطبلی، که از مواد مخلوط در اصطبل تشکیل شده و شامل پهن، کاه، کلش و قسمتی از ادرار دام؛

۳)کمپوست، که بقایای گیاهی و حیوانی و زباله های شهری یا لجنفاضلاب است و به صورت پودر مصرف می شود؛

۴)کود سبز، که گیاهان زنده و کامل مدفون شده مثل ماش, نخودفرنگی، شبدر و باقلاست.

▪ کودهای معدنی.

کودهای آلی باعث بهبود خصوصیات شیمیایی خاک می شوند.

ـ انواع کود معدنی:

۱)کودهای ازته، که شامل اوره, نیترات آمونیم, سولفات آمونیم وهیدرات آمونیم است

۲)کودهای فسفاته, که شامل سوپر فسفات ساده، سوپر فسفات تریپل،فسفات آمونیم و پودر استخوان کودی است

۳)کودهای پتاسه, که شامل سولفات دو پتاس, کلرور دو پتاس, کربنات دو پتاس و نیترات دو پتاس است

۴)کودهای گوگرد دار

۵)کوهای کلسیم و منیزیم

۶)کودهای مخلوط، که شامل نیترات پتاسیم و فسفات دی آمونیم است.

زمان پخش کود در وضعیت آب و هوایی منطقه, ساختمان فیزیکی- شیمیایی خاک و نیاز کودی و رشد گیاه بستگی دارد, ولی بهترین زمان و روش کود پاشی آناست که کود را در مدت مورد نیاز گیاه و به حداکثر مقدار در اختیار گیاه قرار داد.

کود را به ۶ روش پخش می کنند:

۱)تزریقی

۲)پراکندن

۳)نواری

۴)کناری

۵)آبیاری

۶)محلول پاشی.

پس از آنکه زمین آماده شد، نوبت به بذر کاری می رسد. بذر وسیله تکثیر جنسی گیاه است که از تلاقی گامت نر و ماده پدید می آید و از سایر روش های تکثیر ارزان تر و آسان تر است.

در تکثیر غیرجنسی که شامل:

- قلمه زدن (قلمه ریشه, ساقه, برگ, جوانه)

- پیوند زدن (جوانه ای, شاخه ای و غیره)

- تقسیم کردن (ساقه رونده, ساقه زیرزمینی، غده, ریشه گوشتی, پاجوش),

- خوابانیدن (ساده, انتهایی, شیاری، مارپیچی، تپه ای و هوایی)

- جداسازی (پیاز، پیاز توپر)

می شود، کار بسیار سخت و پر دردسر است.

• بذر:

بذر از قسمت های مختلفی بدین شرح تشکیل شده است:

۱)رویان یا جنین, که شامل ریشه چه, ساقه چه و لپه است؛

۲)بافتهای مواد ذخیره ای

۳)پوشش و پوسته بذر

چرخه زندگی نهال بذری شامل دو مرحله است:

۱)رشد رویشی گیاه

۲)تشکیل گل و تولید بذر

برای آنکه بذر بتواند جوانه بزند، باید زنده باشد و از نظررطوبت، دما، اکسیژن و نور در وضعیت مناسبی قرار داشته باشد. یک بذر مرغوب دارایشرایطی چون زنده بودن، داشتن قوه نامیه, حفظ خواص زراعتی, آلوده نبودن به علف های هرز و مواد خارجی و آلوده نبودن به آفات و بیماریهاست. البته می توان این خصوصیات را با آزمایش نمونه ای کوچک از بذر تعیین کرد. اولین قدم در در آزمون بذر به دست آوردن نیکنواخت است که نماینده کل توده مورد نظر باشد. سپس, نوبت آزمون خلوص است, که تعیین در صد وزن بذر خالص در نمونه موجود است. بعد از آن, رطوبت بذر به وسیله اندازه گیری های الکترونیکی تعیین می شود.

مرحله بعد, تعیین قوه نامیه و آزمون مستقیم درصد جوانه زدن است.

مرحله بعدی، بررسی با پرتو ایکس برای تعیین سلامت بذر است. سپس, آزمون تایید گونه و رقم و در نهایت, آزمون های بهداشت بذر فرا می رسد.

عملیات زیر خاک کردن بذر به منظور جوانه زدن, بذر کاری یا کاشتنامیده می شود که عوامل محیطی لازم برای این عملیات رطوبت, اکسیژن, حرارت و نوراست.

فصل بذر کاری با توجه به نوع گیاه پاییزه, بهاره, دوفصله وتابستانه است و زمان کشت هر کدام هم با توجه به منطقه کشت فرق می کند. تراکم بوتهدر واحد سطح هم به فضایی بستگی دارد که گیاه در ریشه و خاک اشغال می کند.

مقدار بذر مورد نیاز را نیز می توان بر اساس این فرمول بدست آورد:

ـ تعداد گیاه مورد نیاز

۱)درصد خلوص بذر

۲)درصد جوانه زدن

ـ تعداد بذر در هر کیلوگرم= مقدار بذر مورد نیاز

عمق کاشت هم به نسبت ریزی و درشتی بذر, جنس خاک و آب و هوامتفاوت است.

▪ روش های بذر کاری:

۱)دست پاش (ساده- دوگانه)

۲)خطی یا ردیفی

۳)کپه ای

۴)بذر کاری در خزانه

ماشین های بذر پاش از نظر کاری یا ردیف کارند یا غیر ردیف کار.

بر حسب نوع گیاهی نیز که می کارند به دسته های مختلف تقسیم میشوند:

ـ بذر پاشی که غلات را پراکنده می کارند

ـ بذر پاش ردیف کار غلات

ـ ردیف کارهای کپه ای

ـ سبزی کارها

ـ غده کارها

ـ نشا کارها