1ـ تاريخ :
الف ) ريشه و معناي لغوی تاريخ
:
· لفظ تاريخ معرب " ماه و روز
" فارسی است و به معنای وقت شناسی يا شناسايی وقت است .
· واژه تاريخ از زبان عربی "
ارِّخ ، يأرِّخ ، تأريخاً " که متضمن ذکر وقايع و حوادث است .
· واژه تاريخ ( History ) از زبان يونانی گرفته شده و به معنای مطالعه يا
بررسی روزگاران گذشته است .
ب ) تعريف اصطلاحی :
· تاريخ دانشی است سرچشمه گرفته از
حکمت و بيانگر سرگذشت ملت ها ، سيرت پيامبران و سياست پادشاهان .
· تاريخ علم به احوال " انبيا ،
ائمه ، فرمانروايان ، وزيران و حوادث بزرگی مانند جنگ ها و فتوحات " بر حسب
زمان است .
· تاريخ علم به وقايع مشهور و حوادث
روزگار پادشاهان و دولتها است .
· تاريخ فنی است که در آن از وقايع
زمان و آنچه در عالم است از حيث تعيين و توقيت بحث ميکند.
در جمع بندی تعاريف اصطلاحی :
· تاريخ علم يا فنی است که در آن از
وقايع مهم زمان گذشته انسان و جهان بحث می شود .
· تاريخ علم يا فنی است که در آن از
وقايع مهم زمان گذشته انسان بحث می شود .
· تاريخ علم يا فنی است که در آن از
وقايع مهم زمان گذشته انسانهايی مانند انبيا ، پادشاهان و ... بحث می شود .
ج) تقسيم تاريخ :
با توجه به بيان تاريخ مي توان آن را به دو دسته
تقسيم كرد : 1ـ نقل وقايع تاريخي ( تاريخ نقلی )، 2ـ بيان تاريخ همراه با تجزيه و
تحليل ( تاريخ علمی _ تحليلی ) . دسته اول به چگونگي و شرايط رخدادها اشاره مي كند
و به طور كلي رويدادها را تشريح و بيان مي كند اما دسته دوم علت جويي مي‌كند و به
چرايي رخدادها مي نگرد و علل آنها را بررسي مي كند. بنابراين بيان دسته دوم از
تاريخ با ارزش تر بوده زيرا براي پند آموزي و عبرت گيري توده مردم بسيار مناسب است
و به طور كلي جنبه كاربردي دارد .
د ) فلسفه تاريخ :
علم به تحولات و تطورات
جامعه از مرحله ای به مرحله ديگر و علم به قوانين حاکم بر اين تطورات و تحولات را
، " فلسفه تاريخ " گويند .
هـ ) فايده تاريخ :
فايده تاريخ را مي توان از جهات مختلف بررسي كرد
:
· فايده تاريخ از ديدگاه قرآن و
روايت : قرآن در آياتي هدف از ذكر ”قصص” را پند گيري ، عبرت آموزي ، تعقل و تفكر معرفي
نموده به طور مثال در آيه 111 سوره يوسف ، قرآن فايده تاريخ را در عبرت گرفتن از
اعمال گذشتگان مي داند و باز در آيه 120 سوره هود ، قرآن فايده تاريخ را در آرامش
و تثبيت گرفتن دلها مي داند و در آخر هم به سخني از امام علي (ع) خطاب به امام حسن
(ع) بر مي خوريم كه مي فرمايد : « اگر چه در تمام طول تاريخ همراه گذشتگان زندگي
نكردم اما اخبار زندگي آنها را به دقت مطالعه كرده ام و با اين كار گويي در تمام
مدت زنده بودن و همه حوادث تلخ و شيرين زندگي را از نزديك با آنها ديده‌ام » . اين
بيان حكايت از تجربه و عبرت اندوزي دارد.
· فايده تاريخ از منظر عقل و عقلا : چگونه
می توان تصور نمود فايده و سودمندی تاريخ بر کسی پوشيده باشد و حال آنکه هيچ عاقلی
بدون توجه به گذشته ، اقدام به کاری نمی کند و برای آغاز هر عملی نخست تاريخچه آن
را مطالعه و بررسی و اندوخته پيشينيان در آن زمينه را سنجيده و سپس با اتکا بر آن
گامهای ديگری را بر می دارد .
و) عوامل محرک تاريخ : به
دسته های زير تقسيم می شود
1ـ تباهی قدرت
2ـ عصبيت
3ـ مبارزه مرتجع با پيشرو
4ـ هجوم و دفاع
5ـ اراده الهی
6ـ جغرافيا
7ـ زور و عوامل سياسی
8ـ سنتهای الهی
9ـ پيامبران و رهبران بزرگ
الهی
10ـ هجرت و مهاجرت
و) اهميت و ضرورت آشنايي
با تاريخ اسلام :
1ـ ضرورت شناخت سنت پيامبر
و ائمه اطهار ، 2ـ نياز شناخت شخصيت پيامبر(ص) و خاندان او ، 3ـ اهميت شناخت نحوه
ظهور اسلام و چگونگي رشد و تكاپوي آن
2ـ آشنايي با مورخين و منابع دست اول صدر اسلام :
-
ابن اسحاق ؛ قرن اول: كتاب سيره محمد (ص) مشهور به كتاب ابن اسحاق
-
ابومخنف ؛ قرن دوم : مقتل الحسين
-
احمد بن يحيی بلاذری ؛ قرن سوم : فتوح البلدان ، انساب الاشراف
-
واقدی ؛ قرن دوم : مغازی رسول الله (ص)
-
ابن اسعد ؛ قرن دوم : سنن النبی و ايامه
-
يعقوبی ؛ قرن سوم : تاريخ يعقوبی
-
طبری ؛ قرن سوم : تاريخ طبری
-
ابن هشام؛ قرن دوم : كتاب سيره محمد (ص)
-
مسعودی ؛ قرن چهارم : مروج الذهب _ التنبيه و الاشراف
-
شيخ مفيد ؛ قرن چهارم : ارشاد
-
ابن اثير ؛ قرن ششم : الکامل فی التاريخ
-
ابن خلدون ؛ قرن هشتم : ديوان المبتدا و الجز فی تاريخ العرب و العجم
محيط پيدايش اسلام : از صفحه 31 تا 80 کتاب
· به لحاظ جغرافيايي { نقشه ،مساحت ، تقسمات ،
همسايه ها ، شهرهاي مهم و آب و هوا }
· به لحاظ بافت جمعيتي (بائده ، عاربه ، مستعربه ،
مهاجرين يهود)
1ـ مساحت جغرافيايي جزيرة
العرب چقدر است ؟ مساحت آن را از 2600 تا 3300 كيلومتر نقل كرده اند كه مساحت 3000
كيلومتر مناسبتر است.
2ـ علت وجود اختلاف در
بيان مساحت جزيره العرب چه بود ؟ در قسمت شماي جزيره العرب مرز خاص و مشخصي بين
ايران و روم وجود نداشت. بعضي از تقسيمات جزيره العرب مثل يمن ، حيره و غسان در
سلطه امپراطوري ديگر بودند.
3ـ جزيره العرب به چند بخش
تقسيم مي شود نام ببريد ؟ جزيره العرب را 2 و 3 يا 5 بخش تقسيم نموده اند كه هر
كدام از آنها مي تواند درست باشد، اين قسمتها شامل : حجاز ، نجد ، يمن ، يمن ،
تهامه و عروض هستند.
4ـ همسايگان جزيره العرب
را نام ببريد ؟ به طور كلي همسايگان جزيره العرب دو امپراطوري بزرگ ايران و روم
بوده‌اند ولي در نگاه جزئي تر همسايگاني چون يمن ، حيره و غسان را نيز دارد.
5ـ شهرهاي مهم جزيره العرب
كدامند ؟ در منطقه حجاز شهرهاي : مكه ، يثرب ، طائف و بندرهاي جده و ينبع . در
منطقه يمن شهرهاي : صفا و عدن و در منطقه نجد شهر رياض وجود دارد.
6ـ از لحاظ آب و هوا جزيره
العرب به چند بخش تقسيم مي شود ؟ از لحاظ آب و هوا در منطقه گرم و بد آب و هوا :
كه شامل صحراي مركزي آن بوده و علت گرماي بسيار هواي آن مي باشد كه شامل منطقه نجد
نيز هست و منطقه خوش آب و هوا : به شهرهاي طائف ، نثرب ، خيبر و ناحيه يمن مي
گفتند كه تنها رودخانه موجود در جزيره العرب در منطقه يمن قرار داشته و سد معارب
بر روي آن واقع شده است.
7ـ بافت جمعيتي جزيره
العرب را معرفي كنيد ؟ بائده : كه به قبايل نابوده شده اطلاق مي شود. عاربه : كه
قبايل گفته مي شد كه موطن آنها آنجا بوده و آنها از نسل يعرب بن قحطانيان يا عرب
اصيل هستند و در يمن مستقر بودند. مستعربه : به معني عرب شده يعني كسانيكه بعداً
عرب شده اند كه از جمله به بني اسماعيل ، عدنانيان كه در شمال و غرب مستقر بودند
اطلاق مي شد . مهاجرين يهود : يهودياني بودند كه از امپراطوري ها به آنجا آمده
اند.
8ـ دلايل مهاجرت يهوديان
به جزيره العرب چه بود ؟ زندگي در يك سرزمين آرام - دوري از جنگ و درگيري يهوديان
و مسيحيان - اميد داشتن به ظهور پيامبر جديد
9ـ نحوه اطلاق لفظ عرب بر
جمعيت هاي ساكن را ذكر كنيد ؟ لفظ عرب مشتق شده از كلمه يعرب بن قحطان بوده است -
لفظ عرب مشتق شده است از نحوه زندگي باديه نشيني و صحرا گردي بودن آنها - لفظ عرب
مشتق شده از نوع زبان و تكلم آنها است.
10ـ اديان رايج را به
ترتيب بيشترين پيروان نام ببريد؟
بت پرستي : در اكثر شهرها
مسيحيت : در شهرهاي نجران
، حيره و غسان
يهوديت : در شهرهاي يمن ،
يثرب و خيبر
حنفيت : به پيروان حضرت
ابراهيم (ع) گفته مي شد
صابعين : به پيروان يحيي
اطلاق مي شد
بت پرستي در جزيره العرب
ريشه الهه ، مادي و تاريخي داشت اما قرآن جاهليت را علت بت پرستي مردم جزيره العرب
بيان كرده است.