چکیده

مقدمه

فصل اول : کلیات و مبانی نظری

بخش اول : کلیات

1-1) بیان مسئله ............................... 2

1-2) سوالات اصلی.................................. 3
1-3) فرضیه ها...................................................... 3
1-4) قلمرو تحقیق....................................... 4
1-6 ) اهداف پژوهش...................................... 4

1-7 ) روش کار تحقیق....................... 4

5) پیشینه تحقیق.......................... 4

 

بخش دوم : مبانی نظری

1-2-1) مفهوم ژئوپولیتیک.................................. 7

1-2-2-) کدهای ژئوپولیتیکی.....................           11

1-2-3) مفهوم تهدید و فرصت......................... 12

1-2-4) بحران های قومی (تبیین نظری)..............           14

1-2-5) آسیای مرکزی، نام و موقعیت...............           16

  فصل دوم : جغرافیای سیاسی آسیای مرکزی و دریای خزر

2-1) موقعیت آسیایی مرکزی .........................           19

2-2) روابط خارجی........................................ 21

2-3)نقش آسیای مرکزی در امنیت جدید خاورمیانه.......          35

2-4) نگاهى به منابع انرژی آسیای مرکزی و حوزه خزر........ 38

2-5) سازمان های منطقه ای.............................           40

2-6)دریای خزر.....................................           50

2-7)  رژيم حقوقي در ياي خزر...........           59

 فصل سوم : جغرافیای طبیعی و انسانی قزاقستان

3-1) موقعیت جغرافیایی کشور قزاقستان....................... 68

3-2) اقلیم.............................................           70

3-3) منابع آب...................................................           71

3-4) دریاچه آرال........................................ 74

3-5) مشکلات زیست محیطی دریاچه آرال...................           75

3-6)عوارض طبیعی......................................           78

3-7) بنادر مهم................................... 78

3-8) شهرهای مهم.................................           79

3-9) انتقال پایتخت از آلماتی به آستانه.......................... 83

3-10) اوضاع اقتصادی..............................           84

3-11) تولیدات کشاورزی........................           87

3-12) انرژی.....................................           89

3-13)پیشینیه تاریخی...............................           92

3-14) جغرافیای انسانی...........................           99

3-15) ادیان و مذاهب...............................           107

3-16) اوضاع اجتماعی................................ 113

3-17) تلویزیون در جامعه قزاقستان..................           126

 

فصل چهارم : ژئوپولیتیک قزاقستان

4-1) چكيده ای از جغرافیای قزاقستان................           128

4-2)موقعیت ژئوپولیتکی قزاقستان..............           130

4-3) کدهای ژئوپولیتیکی و تاثیر آن بر روابط کشورها............. 132

4-4) کدهای ژئوپولیتیک منفی یا تهدیدات ژئوپولیتیکی قزاقستان... 133

4-4-2) تنگناهای جغرافیایی.......................................... 133

4-4-2) تنگناهای جمعیتی............................           138

4-4-3) مشکلات اقلیمی........................................ 141

4-5) کدهای ژئوپولیتیک مثبت یا فرصت های ژئوپولیتیکی..    145

4-5-1) موقعیت جغرافیایی و ارتباطی.......................           145

4-6-2) منابع طبیعی متنوع و فراوان................................... 147

4-6-3)تولید وسیع غلات...........................           151

4-6-4) وسعت سرزمین و عمق استراتژیک...................... 153

4-6-5) انتقال پایتخت از آلماتی به آستانه...........           154

4-6-6)در اختیار داشتن میراث استراتژیک شوروی سابق....   155

4-6-7) نرخ با سوادی بالا....................................... 157

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1) جمع بندی و نتیجه گیری.................................           159

5-2) آزمون فرضیه ها...........................           161

5-3)پیشنهادات......................................           164

منابع و ماخذ.............................. 166


1-1) بیان مسئله

«یکی از مسائلی که در استراتژی ملی کشورها در نظر گرفته می شود، بررسی، مطالعه و تحلیل امکانات و توانایی های ناشی از عوامل مختلف جغرافیایی – انسانی یک کشور تحت عنوان «فرصت های ژئوپولیتیکی» و مشکلات و محدودیت های آن کشور تحت عنوان «تهدیدهای ژئوپولیتیکی» است که از آن به عنوان تدوین «کدهای ژئوپولیتیک» یاد می شود. این عوامل ژئوپولیتیکی با توجه به نقشی که در افزایش یا کاهش قدرت و منافع ملی یک کشور دارند هم می توانند به صورت عوامل مثبت (با کارکرد مثبت)، قدرت یک کشور را افزایش داده و هم می توانند به صورت عوامل منفی (با کارکرد منفی)، قدرت یا منافع ملی آن کشور را به چالش بکشانند. تدوین کدهای ژئوپولیتیک یا «استراتژی ژئوپولیتیکی» علاوه بر اینکه پایه و اساس سیاست خارجی کشور را تشکیل می دهد، همچنین مشخص می کند که یک کشور با توجه به وزنی که در سطح جهانی، منطقه ای یا محلی دارد چگونه قدرتی به حساب می آید و بر اساس آن کدامیک از کدهای سه گانه مذکور را می توان برای آن کشور تدوین نمود.

با پيدايش دولتهاي جديد در آسیای مرکزی، قزاقستان از جمله كشورهايي است که بدلیل موقعیت و ویژگی های خاص ژئوپولیتیکی، مورد توجه قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای قرار گرفته است. در این پژوهش به مطالعه و بررسی ویژگی های یاد شده بر پایه ی تقسیم بندی فوق می پردازیم و کدهای ژئوپولیتیکی کشور قزاقستان را در دو قالب فرصت ها و تهدیدات بیان خواهیم کرد.

وضعیت ژئوپولیتیکی قزاقستان بدلایل مختلف با دیگر کشورهای آسياي ميانه تفاوت دارد و این کشور را می توان مهمترین کشور این منطقه دانست زیرا این سرزمین همواره مکمل استراتژی اقتصادی و استراتژی دفاعی قدرتهای همجوار و قدرتهاي فرامنطقه اي بوده است. اگر بر اساس نظریات جهانی ژئوپولیتیک، کشورهای شمال ایران را بخشی از سرزمین هارتلند به حساب آوریم، ایران به عنوان سرزمین حاشیه ای این کشورها از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به شرایط جدید کشورهای آسیای مرکزی و به دلیل موقعیت جغرافیایی این کشورها که محاط در خشکی بوده و جهت فعال شدن در اقتصاد بین الملل نیاز به سرزمین های مکمل خارجی خواهند داشت، خاک ایران می تواند گزینه ای بسیار مناسب برای این منظور باشد.

مطالعه منطقه آسیای مرکزی و شناخت فرصت ها و تهدیدات ژئوپولیتیکی این همسایه جدید اما تاریخی، می تواند قدمی هرچند کوچک در شناخت بهتر این کشور و یافتن زمینه های همکاری و فراهم آوردن شرایطی مناسب تر برای ترسیم و تنظیم بهینه روابط سیاسی - اقتصادی میهن عزیزمان، ایران اسلامی با این کشور و این منطقه مهم از جهان باشد.

 

1-2) سوالات اصلی

الف) فرصت های ژئوپولیتیکی قزاقستان کدامند؟

ب) تهدیدهای ژئوپولیتیکی قزاقستان کدامند؟

ج) جایگاه جهانی قزاقستان بر اساس استراتژی ژئوپولیتیکی (کدهای ژئوپولیتیکی جهانی، منطقه ای یا محلی) چیست؟

 

1-3) فرضیه ها

الف) به نظر می رسد در اختیار داشتن منابع طبیعی فراوان به خصوص منابع انرژی و نیز موقعیت جغرافیایی پیوند دهنده قزاقستان در میان روسیه، چین، سایر کشورهای آسیای مرکزی و ایران (از طریق دریای خزر  از جمله فرصت های ژئوپولیتیکی این کشور باشد.

ب) عدم دسترسی مستقیم به آب های آزاد و تنگناهای جمعیتی شامل ناموزونی شدید جمعیت و تراکم جمعیت پایین، می تواند مهمترین تهدیدهای ژئوپولیتیکی این کشور به شمار رود.

ج) بر اساس استراتژی ژئوپولیتیکی قزاقستان، این کشور نمی تواند یک قدرت جهانی به حساب آید و احتمالا قدرتی منطقه ای یا محلی خواهد بود.

1-4) قلمرو پژوهش

قلمرو این پژوهش کشور قزاقستان و حوزه ژئوپولیتیکی محاط بر آن یعنی حوزه ژئوپولیتیکی آسیای مرکزی و قدرت های تاثیر گذار بر این حوزه شامل روسیه، چین، ایران، ترکیه، پاکستان، افغانستان و تا حدودی عربستان می باشند. همچنین بدلیل حضور جدی و نفوذ قابل توجهی که آمریکا و اروپا در این حوزه پیدا کرده اند (اگرچه پیوستگی جغرافیایی با این منطقه ندارند) در قلمرو این پژوهش مورد اشاره قرار می گیرند.

 

1-5) اهداف پژوهش

الف) ترسیم حوزه های ژئوپولیتیکی و ژئواکونومی جدید ایران در آسیای مرکزی و در ارتباط با مهمترین کشور این حوزه، قزاقستان؛

ب) شناخت زمینه ها و فرصت های همکاری اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ایران و قزاقستان؛

ج) یافتن راهکارهای کاربردی برای تبدیل فرصت ها و تهدیدات ژئوپولیتیکی قزاقستان به فرصت های همکاری در بخش های مختلف اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران با این کشور؛

 

1-6) روش کار تحقیق

روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و روش کار، بهره گیری از منابع مکتوب و دیجیتالی شامل کتب مرجع، سایت های اینترنتی، مجلات تخصصی و مصاحبه ها می باشد.

 

1-7) پیشینه تحقیق

با پایان یافتن دوران هفتاد ساله حاکمیت کمونیستی و ظهور پدیده شگرف فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که به همسایگی جدید ایران با دولتهای تازه استقلال یافته ی آسیای مرکزی (و قفقاز) منجر شد و اهمیت یافتن نقش ژئوپلیتیکی این مناطق در سطح بین المللی و منطقه ای، ضرورت مطالعه و تحقیق در این خصوص بویژه برای کشور ایران اجتناب ناپذیرگردیده است.

در سال های اخیر گرچه در این حوزه توسط مراکز مختلف مطالعاتی انجام گرفته و مقالاتی (عمدتا سیاسی) به رشته تحریر درآمده است، اما آنطور که باید و شاید خصوصا حول محور جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک این منطقه مطالعات و تحقیقات کافی صورت نگرفته است.

آنچه این پژوهش را از دیگر تحقیقات متمایز ساخته، توجه به ویژگیهای ژئوپولیتیکی مهمترین کشور منطقه آسیای مرکزی و فرصت های همکاری اقتصادی- سیاسی که در این منطقه و دریای خزر، برای جمهوری اسلامی ایران فراهم آمده است، می باشد. بویژه آنکه در سالهای اخیر سیاست خارجی کشورمان، در جهت بهره گیری از فرصتهای بدست آمده و توجه بیشتر به تحولات دریای خزر معطوف گردیده است.