مقدمه

از روزي كه افراد بشر زندگي فردي را رها كرده و گرد هم جمع شدند تا در پرتو زندگي اجتماعي از امنيت و آسايش بيشتري برخوردار شوند همواره در راه ايجاد روابط بين فرد و سازگاري اجتماعي با مشكلاتي مواجه بوده اند.چه بسا كساني كه بدليل ناتواني در ايجاد روابط اجتماعي با سرخوردگي و يِِِأس از پيوندهاي عاطفي به انزوا و تنهايي روي مي آورند.

بدون ترديد در دنياي پيچيده ي امروز، فراواني ناراحتي ها در بخش هاي ناشي از مشكلات ارتباطي و سازگاري اجتماعي، به مراتب بيشتر از بيماري هاي قلبي است!در واقع بسياري از موارد ناراحتي هاي قلبي، خود نتيجه ي فشارهاي رواني-عاطفي و روابط ناسالم و ناموفق بين فردي است ("افروز 1376" 1376، ص-119)

يكي از مسائل و معضلات موجود در ايجاد روابط عاطفي و بين فردي كه در سال هاي اخير مورد توجه متخصصان تعليم و تربيت، روان شناسان و مشاوران خانواده قرارا گرفته است، پديده ي كمرويي است.در گذشته پديده ي كمرويي يك صفت پسنديده ي مرزي بود كه معمولا آن را با صفت پسنديده ايي چون شرم و حيا اشتباه مي گرفتند.اما امروزه كمرويي و داشتن احساس ناخوشايند در موقعيت هاي بين فردي مشكلي است كه مي توان از آن به عنوان يك معلوليت اجتماعي نام برد.

"افروز-1376)

معمولا در هر جامعه اي درصد قابل توجهي از افراد، با اين اختلال رفتاري و عامل بازدارنده ي رشد شخصيت اجتماعي مواجه هستند. در بسياري از مواقع، كمرويي اصلي ترين مانع شكفايي قابليت ها و خلاقيت ها و ايفاي مسئوليت هاست("افروز 1376)

در جامعه ما نيز كمرويي يكي از مشكلاتي است كه بسياري از افرا بوي‍ه نوجوانان دچار آن هستند.در بررسي هايي كه از تنوع مشكلات رفتاري گزارش شده است، در افرادي كه به هسته هاي مشاوره مراجعه كرده اند روشن مي گردد كه مشكل رفتاري انزواطلبي و كمرويي، رقم بالايي را به خود اختصاص داده، در حالي كه در سنین نوجواني تمايلات اجتماعي در نوجوانان رشد بيشتري پيدا مي كند و آنها دوست دارند كه با جمع بجوشند(غريب،1372).

جذب گروهي و پذيرفته شدن در جمع دوستان، براي نوجوانان اهميت فراواني دارد لذا هر گونه انزوا و كناره گيري در دوره ي نوجواني مخصوصا زماني كه اين حالات طولاني گردد بايد به دقت مورد بررسي قرار گرفته و ريشه يابي گردد.كمرويي رفتاري ست كه معمولا در نوجواني فراوان است.نوجوان جرات نمي كنند كه با يك ناشناس صحبت كند، در مقابل گروهي از افراد سخن بگويد، در يك فعاليت فرهنگي يا ورزشي مورد علاقه اش شركت كند و يا تلفن كند.و گاهي اين كمرويي جنبه ي انتخابي دارد، مثلا نوجوان فقط در مقابل نوجوان جنس مخالف، در چارچوب آموزشگاهي و يا رد مقابل بزرگسالان دچار كمرويي مي شود، در زيربناي اين كمرويي معمولا يك زندگي خيال پردازانه ي غني را مشاهده كرد.ترس وافر نوجوان اين است كه خيالبافي هايش توسط شخص ديگر كشف و يا حدس زده شود، بخصوص هنگامي كه شخص كار موضوع اصلي خيال پردازي هايش باشد.(مارسلي وبراكونيد، 1984، به نقل از دادستان، 1376)

كمرويي نوجوانان بيشتر به احساس گنهكاري يا شرمساري توام است.گنهكاري معمولا از اميال جنسي پرخاشگرانه اي كه بسوي يكي از اطرافيان جهت دارند ناشي مي شود و شرمساري از ترس هايي برمي خيزد كه با شخص نوجوانان مرتبط اند. بعنوان مثال «بدشكلي هراسي» با كمرويي همراه است و اين «بدشكلي هراسي» ها از نظر نوجوان توجيه كننده كمرويي وي هستند(مثلا به دليل جوش هاي صورت با ديگري حرف نمي زنند).

در اغلب موارد كمرويي در خلال نوجواني باقي مي ماند و به نظر مي رسد كه با ورود به زندگي فعال دوره بزرگسالي، خود به خود كاهش مي يابد.(مارسلي وبراكونيد،1984، به نقل از دادستان،1376،ص-402).

اما گاهي كمرويي فرد شديد مي شود و در نهايت بايد گفت كه هرچند همه كودكان منزوي به بيماري رواني دچار نمي شوند اين حقيقت كه عده اي از نوجوانان كمرو به بزرگسالاني افسرده و بي كفيات از نظر اجتماعي تبديل خواهند شد، دليل كافي براي توجيه مسئله است.

خانواده اولين و مهم ترين محيطي است كه كودك در آن از كيفيت روابط انساني آگاهي پيدا مي كند.طبق تحقيقات،بيشتر روان شناسان و جامعه شناسان تجارب سال هاي اول كودكي كه معمولا در خانواده ايجاد مي گردد، سازنده زير بناي شخصيت و رفتارهاي بعدي كودك است(احدي و بني جمالي،1371).

بحث در مورد استرس و فشار رواني در طي قرون گذشته دچار تحولات و فراز و نشيب هاي گوناگون شده است.اولين بار وا‍ژه استرس براي رسانيدن مفهوم فشار فيزيكي بكار برده شده است فشار حاصله بيشتر در فرد باعث استرس مي شود.اين عامل ممكن است باعث اختلال اجتنابی يا كمرويي در فرد بشود.

هانس سليه-1930 تعريفي نوين و كاملا متفاوت براي فشار ارائه داد.(سليه با تاكيد بر سيستم اندروكريني معتقد است كه تحت تاثير هر عامل يا محركي قابل تغيير است.حفاظتي سازگار كننده اي در ارگانيسم روي مي دهد)بنظر هر محرك فشارزا اگر فشار كافي داشته باشد ممكن است به ايجاد واكنش فنجه شود كه او ان را "سندرم سازگاري" عمومي ناميده است و معتقد است استرس يا فشار رواني عبارت است از مجموعه واكنش غير اختصاصي كه تحت تاثير محرك هاي گوناگون در ارگانيسم ايجاد مي شود«آزاد1383».

بيان مسئله

انسان ذاتا با طبيعت اجتماعي و گرايش به جمع آفريده شده است.به همين دليل عدم ارتباط متقابل با ديگران برايش مشكل است، هرچند ممكن است برخي از نيازهاي انسان بدون ارتباط با ديگران برآورده شود، در عين حال بسياري از نيازها هستند كه فقط از طريق تعامل با ديگران ارضا مي شوند «در دنياي پيچيده امروز يعني در عصر ارتباطات سريع و پيوندهاي اجتماعي، ضرورت هر چه بيشتر تعاون و همكاري هاي ملي و همفكري هاي عملي، حضور فعال فرهنگي و احاطه بر زنجيره علوم، فنون و تكنولوژ‍ی برتر را مي طلبد بدون ترديد پديده كمرويي يك معلوليت اجتماعي است»افروز-1376

كمرويي از جمله پديده هايي است كه در هر جامعه اي در بين افراد به چشم مي خورد و معمولا ميزان قابل توجهي از كودكان، نوجوانان، بزرگسالان به رغم ميل خويشتن، ناخواسته، خودشان را در حصاري از كمرويي محبوس مي كنند و به همين دليل قادر به شكوفاكردن استعدادها و خلاقيت هاي خويش و سود بردن از ظرفيت ها و قابليت هاي ارزشمند خويش نيستند.

دانش آموزي كه در مدرسه حالت پرخاشگري دارد، معمولا زودتر شناسايي گشته و معلمان و مربيان درصدد رفع و درمان وي برمي آيند.ولي دانش آموزي كه در مدرسه حالت انزوا و گوشه گيري دارد و كمرو است، به علت اينكه براي ديگران مزاحمتي ايجاد نمي كند، كمتر اوليا به فكر رفع و درمان رفتار اين گونه دانش آموزان هستند.از طرفي چون اين گونه دانش آموزان كمرو هستند، نمي توانند مشكل خود را با كس ديگري در ميان بگذارند و افراد ذيصلاح را از مشكلي كه دارند آگاه سازند و لذا رنجش و ناراحتي هاي آن ها هميشه پنهان مي ماند.فرد كمرو به رغم توانايي هايي كه دراد، به سبب كمرويي، كمي مي تواند توانايي هاي خود را نشان دهد و در نتيجه نمي تواند پاداش هاي مثبت از اطرافيان دريافت نمايد،لذا در يك دور معيوب كناره گيري از جمع قرار مي گيرد كه منجر به تشديد اين گونه اختلال در آنان مي گردد.

با توجه به اين نكته كه كمرويي مي تواند به سازگاري اجتماعي و ارتباطات بين فردي كمك نمايد.لازم است كه هرچه سريعتر گام هاي موثرتري درراه پيشگيري و درمان آن برداشته شود، اما ابتدا لازم است كه عوامل مرتبط با كمرويي تشخيص داده شود و فرد كمرو را شناخت.از بررسي و مرور تحقيقات انجام شده در ايران مشخص مي شود كه تحقيقات چندان گسترده اي در رابطه با مساله كمرويي صورت نگرفته است و اين مساله توجه پ‍ژوهشگران را آن چنانكه بايد به خود جلب نكرده است.كه طبق بررسي هاي انجام شده كه توسط دانش جويان رشته هاي روان شناسي و شاخه هاي مربوط به آن انجام شده و به بررسي رابطه کمرویی با اضطراب و افسردگي و يا رشد اجتماعي كه مورد سنجش قرار گرفته را مورد بررسي قرار داده كه نتايج بدست آمده حاكي از آن است كه رابطه بين اضطراب و كمرويي رابطه معنا داري وجود دارد كه در تحقيق حاضر به بررسي رابطه بين استرس و كمرويي در بين دانش جويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد ابهر پرداخته شده است.

اهميت و ضرورت مسئله

پرداختن به پديده كمرويي و مباني روان شناختي آن از اين رو حائز اهميت است كه همه ما به گونه اي تجاربي از كمرويي را در موقعيت هاي مختلفي داشته ايم.اما نكته مهم تر اين است كه بعضي ها در همه شرايط و موقعيت هاي اجتماعي، به كمرويي قابل توجهي دچار مي شوند و چنانچه كمرويي اين افراد به موقع تشخيص داده نشود و درمان نگردد ممكن است آثار نامطلوبي به همراه داشته باشدو رشد شناختي، عاطفي، رواني و اجتماعي افراد را بطور جدي متاثر كند.پس بايد كمرويي هر چه زودتر شناسايي شده و مورد پيشگيري و درمان واقع شود، چون در غير اين صورت كمرويي مي تواند بصورت نوعي بيماري رواني (روان نشرندي) درآيد.

در مورد ضرورت و اهميت نظري اين تحقيق مي توان گفت كه با توجه به اين كه در رابطه با مسئله كمرويي و تحقيقاتي كه انجام شده و در رابطه به افرادي كه دچار چنين مشكلي هستند اطلاعاتي در دست است، لذا انتظار آن مي رود كه نتايج تحقيق حاظر بتواند به دانش و آگاهي ما در اين زمينه افزوده و پيشينه اي باشد براي پ‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژوهش هايي كه قصد دارند در زمينه مسائل روان شناختي به تحقيق و مطالعه بپردازند تا با پژوهش هاي گسترده در رابطه با ابعاد علمي و نظري نتايج بهتري بدست بيايد.و با ارائه اين تحقيق مي توان و بررسي رابطه استرس و كمرويي و نوع برخورد صحيح و درست با جوانان از علائم ايجاد استرس در آنها كاسته و مي توان بيان كرد كه ارائه اينگونه تحقيقات در نهاد خانواده و نهاد هاي آموزشي مي تواند موثر باشد.