- بررسی و شناخت شهر

3- 1- شناخت تاریخچه ، علل پیدایش ، چگونگی توسعه شهر و روند رشد آن در ادوار گذشته

مراكز جمعيتي و هر نوع آبادي به عنوان مأواي انسان ، متكي به منابع طبيعي و در اولويت اول وجود آب قابل دسترسي شكل مي‌گيرد در اين روند شهر علي آباد نيز پروسه اي را گذرانده است كه شناخت آن روشنگر قابليت هاي اولويت دار در ادوار گذشته مي تواند باشد . مطالعه حاضر ذيلا سعي به شناخت ، معرفي وتحليل چگونگي اثر اين عوامل خواهد نمود.

3-1-1- تاريخچه شكل‌گيري شهر علي‌‌آباد

حدود دويست سال قبل محدوده‌اي كه امروزه به اعتبار مركز خود شهرعلي‌‌آباد، به شهرستان علي‌‌آباد معروف است به بلوك كتول اشتهار داشته است و قديمترين نقشه‌اي كه نام كتول در آن ذكر شده نقشه‌اي است كه در سال 1277 هـ ق در دوره ناصرالدين شاه قاجار انتشار يافته است. طبق بررسي انجام شده، براساس وقف نامه‌هاي موجود، تا سال 1173 شمسي نيز كتول ناميده مي‌شده است تااينكه دراين سال پس از برپايي حاكم نشين علي‌‌آباد بوسيله علي محمدخان مفاخر الملك به علي‌‌آباد كتول تغيير نام يافته است بطوريكه در كتاب نشجبه كامراني درباره علي‌آباد كتول چنين آمده است:

علي‌‌آباد حاكم‌نشين كتول است و عمارت مفصل علی ‌محمدخان مفاخرالملك در علي‌‌آباد مشتمل بر ديوانخانه و حياط‌هاي متعدد و حمام و اصطبل كه به طرز مرغوب و سبك جديد ساختمان كرده، از هر حيث در آن نقطه نهايت امتياز را دارد.

طبق اسناد اشاره شده مي‌توان گفت كه روستاي علي‌‌آباد حاكم‌نشين بلوك كتول، توسط علي محمدخان مفاخرالملك در دوره قاجاريه شكل گرفته است.

3-1-2-عوامل تأثيرگذار در شكل‌گيري شهر علي‌‌آباد

انسان بعنوان جزئي از طبيعت وابسته به آن است و در قالب نياز به طبيعت، دراولويت اول نياز به منابع آبي مطرح مي‌شود چرا كه انسان براي ادامه حيات نيازمندآب است. دام، زراعت و طبيعت محيط بعنوان بستر منابع نيز، اين نياز را دارند.

بررسي وضعيت طبيعي ناحيه گلستان قابليت‌هاي طبيعي فراهم و مطلوب شهرستان را نسبت به ساير نواحي آن نشان مي‌دهد قابليت هائي كه بنيانگذاران خاركلاته را به سكونت در آن نقطه ترغيب كرده، حاكم‌نشين علي‌‌آباد را بوجود آورده است. زيرا رودخانه كبودوال نياز آنها را به آب حتي در تابستانها تأمين مي‌كرده است چرا كه از سرچشمه‌ها فاصله چنداني نداشته و مصرف آب در بالا دست درحدي نبوده است  كه خاركلاته يا علي‌‌آباد از اين موهبت الهي مرحوم شود.

نقشه شماره(1-3) روند رشد تاریخی شهر علی آباد

طبيعت بكر، جنگل و مراتع وسيع، بارندگي مناسب، خاك مرغوب عواملي هستند كه از ديرباز و شايد از دوره‌هاي آغازين تاريخ اين پهنه را مورد توجه قرار داده است اما روشن است كه از ابتداي تاريخ مكشوف، اين سرزمين براي سكونت و زندگي انتخاب شده است. ازجمله براي علي محمدخان مفاخرالملك علي‌‌آباد در عين اينكه مكاني خوش آب و هواست وموقعيتي، اكولوژيك و پايدار دارد، ازنظر سياسي نقش مركزيت حيطه حاكميت او را منطبق بر موقعيت جغرافيايي مناسبي كه علي‌‌آباد در پهنه بلوك كتول داشته است را نيز مي‌تواند ايفا كند.

مكاني كه امروزه شهر علي آباد خوانده مي شود متكي به منابع طبيعي موجود در پهنه استقرار، از جمله منابع آبي چون رود كبود وال، جنگل هاي موجود وسيع بعنوان تأمين كننده سوخت ومراتع تعليف دام در اطراف مكان استقرار چه در دشت ها كه امروزه مزارع كشاورزي را تشكيل مي دهند وچه درمناطق كوهستاني، واراضي

چنانكه بررسي ها نشان مي دهند علاوه بر عوامل ذكر شده مهمترين عامل استقرار ورشد شهر را رودخانه كبودوال تشكيل داده است زيرا هر دو محله خاركلاته وعلي آباد بعنوان هسته هاي اوليه

حيات شهر در قالب دوروستاي جدا ازهم در دامنه جنگلي البرز به روندي كه مطرح شد ادامه مي يابد تا اينكه

3-1-3-ساير عوامل تأثيرگذار در شكل‌گيري شهر

ارتقاء كيفي جاده بين‌المللي (گرگان- مشهد) از شوسه به آسفالته در سال هاي دهه 1340 كه از علي‌‌آباد مي‌گذرد همزمان با دهه وقوع اصلاحات به اصطلاح ارضي و نياز ناحيه به نيروي كار جديد به سبب گسترش اقلامي كاربر همچون پنبه آغازي بود كه زمينه رشد سريع و شتبان و تمركز جمعيت را فراهم مي‌ساخت.

احداث پست برق 400کیلوولت آمپر مرکز فشار شکن علي‌‌آباد، اين منطقه را بعنوان يك گره كليدي در سيستم تجهيزات وتأسيسات ناحيه مطرح ساخت كه در كنار آن لوله ‌گذاري مسير شاهرود-علي‌‌آباد وعلي‌‌آباد به گرگان و گنبد كاووس براي انتقال سوخت كه علي‌‌آباد در اين سيستم بعنوان نقطه انشعاب استاني بود، اهميت تجهيزاتي اين شهر را دو چندان كرد.

پس از انقلاب اسلامي ارتقاء ‌سياسي اداري بخش علي‌‌آباد به شهرستان، اقداماتي از قبيل تأسيس دانشگاه

خصوصيات جغرافيايي و اقليمي شهر

3-2-1- موقعيت جغرافيايي شهر و اطراف آن(عوامل طبيعي، عوارض زميني، وضع توپوگرافي، شيب‌هاي اصلي مؤثر در طرح و منطقه‌بندي آنها در سطح شهر و اطراف آن وهمچنين ساير عوامل جغرافيايي محدود كننده توسعه شهر)

شهر علي آباد در استان گلستان و دامنة شمالي كوههاي البرز در ميانه راه گرگان به آزادشهر و گنبد كاووس قرار گرفته و  از گرگان مركز استان 35 كيلومتر، از گنبد كاووس 55 كيلومتر، از تهران 420 كيلومتر و از مشهد 550 كيلومتر فاصله دارد مختصات جغرافيايي اين شهر را مي‌توان 54 درجه و 50 دقيقه طول شرقي و36 درجه و 54 دقيقه و 30 ثانيه عرض شمالي دانست. ارتفاع آن از سطح دريا حدود (150- 140) متر است خصوصيات جغرافيايي محيط بستر آن بعنوان ناحيه گلستان درمباحث قبل مورد بررسي قرار گفت از نظر شرايط اقليمي مانند ساير نقاط واقع در دامنه كوههاي البرز

• عوامل طبيعي

بعنوان عوامل طبيعي تأثيرگذار مطرح در موقعيت جغرافيايي شهر و اطراف آن، ساختار زمين‌شناسي، چگونگي وضعيت گسل‌هاي موجود، احتمال روراندگي، فرسايش و نشست، همچنين جريان‌هاي آبي سطحي و تحت الارضي بايد مورد توجه قرار ‌گيرد.

در بررسي زمين‌شناسي ناحيه عنوان شد كه پهنه شهرستان

نقشه شماره (2-3)وضعيت زمين شناسي حوزه شهرستان علي آباد

عوارض زميني

 بعنوان عوارض زميني، در حاشيه جنوبي شهر و بتدريج ناحيه تپه ماهوري البرز آغاز مي‌شود اين حوزه با شيب نسبتاً تندو غير قابل ساخت ‌وساز بر بدنه جنوبي شهر مماس شده است. خيابان هنرستان كه از ميدان شهرداري به سمت جنوب ادامه دارد در نهايت دراين محدوده

• وضع توپوگرافي

بافت فعلي شهر از توپوگرافي شيب داري برخودار نيست شيب كلي بافت از جنوب به شمال و بعضاً از شرق به غرب وبالعکس است و وضعيت طوري است كه درواقع هدايت آ‌بهاي سطحي را تسهيل مي‌كند ولي در توسعه شهري يا احداث تأسيسات مشكل لاينحلي را بوجود نمي‌آورد

• شيب هاي اصلي مؤثر درطرح و منطقه بندي آنها در سطح شهرواطراف آن

بستر شهر و حاشيه آن منطبق بر محدوده‌اي تقريباً مسطح است، در درون بستر شهر، شيب قابل حس نيست اما وجود شيب نسبي غرب به شرق در غرب شهر و شيب عمومي جنوب به شمال قابل اغماض نيست. شيب بستر شيبي است ملايم و بسيار مناسب كه تأثير خاصي روي بافت يا شبكه معابرنمي‌گذارد در واقع مي‌توان گفت شيب زمين در بستر اصلي محدوديتي را ايجاد نمي‌كند. گسترش شهر بسمت جنوب

• ساير عوامل طبيعي

بعنوان عوامل محدود كننده توسعه، مي‌توان تمامي اراضي زراعي مرغوب دور تا دور شهر را مطرح دانست زيرا اين اراضي باكلاس‌هاي خاك I و IIاز مرغوبترين

مسائل كلي زمين شناسي (جنس خاك، زلزله، آبهاي زيرزميني و غيره)

بعنوان عوامل طبيعي تأثيرگذار مطرح ساختار زمين‌شناسي، چگونگي وضعيت گسل‌هاي موجود، احتمال رو راندگي، فرسايش و نشست، همچنين جريان‌هاي آبي سطحي و تحت الارضي بايد موردتوجه قرار ‌گيرد.

لذا دراين مبحث جنس خاك، زلزله ووضعيت آبهاي زيرزميني درحوزه شهري علي آباد بررسي ميگردد.

• جنس خاك

درساختارزمين شناسی ناحيه گلستان تمام دوران های سه گانه پالئوزوئيک، فروزوئيک،سنوزوئيک وحتی دوران پركامبرين قابل مشاهده است.

اين ناحيه در گذشته دور جزئي از بستر دريايي به نام 

•    سري خاک های علي آباد
مساحت اين نوع خاک 17600هکتار است و 5.2 درصد کل اراضي را شامل مي‌شود. اراضي حريم جاده اصلي در اطراف علي آباد دراين سري قرار مي گيرند. 
•    زلزله خیزی حوزه علی آباد
حركات و فعاليتهاي گسلها- طيدورانها موجب پيدايش حوضه‌هاي رسوبي مجزا از هم (مثل حوضه‌هاي رسوبي ساحلي شمال) و فرونشيني اين قبيل حوضه‌ها و بالاآمدگي بخشهاي 
منطقه ساحلي شمال کشور نيز از ديدگاه لرزه زمين ساختي در زون البرز قرار مي گيرد که در آن راندگيهاي 
گسله فشاري خزر، گسله توسکستان، گسله فشاري رادکان، گسله فشاري زيارت.
بدين ترتيب مي‌توان نتيجه‌گيري كرد كه اراضي شمال علي‌آباد از نظر ساختاري چون مربوط به 
•    آبهاي زيرزميني وغيره
ازکوه های جنوبی شهرستان نهرها ورودخانه های فراوانی جريان می يابند اين رودها داراي رژيم برفيو باراني هستند و با گرم شدن هوا بر ميزان دبي آنها افزوده شده در تابستان با قطع جريان 
اين رود ازچشمه های دامنه شمالی کوه هارون سرچشمه گرفته وپس 
در مبحث 1-1-8ملاحظه گرديد كه در حوزه شهري علي‌‌آباد، لايه‌هاي آبدار گرگان تا علي‌‌آباد، علي‌‌آباد تا ايمر، علي‌‌آباد تا آزادشهر واقع شده است  عمق اين لايه‌ها از50 تا 600 متر افزايش يافته از كيفيت خوب و مطلوبي نيز برخوردار است. سفره‌هاي زيرزميني آب در اين حوزه بسيار غني است، بررسي وضعيت 
بررسي مسائل زمين شناسي حوزه شهري روشنگر بسياري از مسائل مرتبط با توسعه شهري است علي‌ايحال مطالعات 
منابع و نحوه تأمين آب شهر بر اساس اطلاعات موجود
بعلت غني بودن سفره‌هاي آب زيرزميني در شهر و حومه همچنين سهل‌الوصول بودن آن، برداشت آب از چاهها، ساده‌ترين منبع تأمين آب موردنياز شهر محسوب شده نياز شهري از 9 حلقه چاه عميق كه در شهرك فرهنگيان، خاركلاته و خيابانهاي كبودوال و شهيد كلانتري و ميدان بار سابق 
3-2-4-مسائل هواشناسي (حرارت، رطوبت، باد وغيره)
دربخش 1-1-5- مسائل جغرافيايي و اقليمي ناحيه، ودربخش2-1-3- ويژگي هاي اقليمي وزيراقليم های شناسايي شده بررسي گرديد. طبق يافته هاي اين 
•    تابش آفتاب
ازوضعيت تابش آفتاب درشهر علي آباد اطلاعات ويژهاي موجود نيست لذا در رابطه با شناخت وضعيت تابش آفتاب اطلاعات آماري ايستگاه هاشم آباد از بخش هاي قبل عيناً نقل مي شود.
تابش مقدار انرژي خورشيدي است که درطول سال به هرنقطه ازسطح زمين مي‌رسد ميزان انرژي تابيده و به شدت ودوام تابش آفتاب درآن نقطه بستگي دارد. ميزان گرما وسرماي سطح زمين که بر اثر تابش آفتاب حاصل مي‌شود عامل اصلي تعيين کننده درجه حرارت هواي بالاي آنست.
طبق آمار ايستگاه هوا شناسي هاشم آباد که آمار ساعات آفتابي طول روز را نيز ارائه داده است جمع ساعات آفتابي در اين ايستگاه و در طول سال حدود 2513 ساعت برآورد شده است.
•    حرارت محیط
طبق داده هاي آماري ايستگاه هاشم‌آباد گرگان که درجدول (1-3) منعکس است. ماكزيمم 

• رطوبت نسبی هوا
• وزش باد

• ميزان بارندگي

3-2-5- سيستم حركت آبهاي سطحي (باران) و موقعيت مسيل‌ها در شهر

3-2-6- نحوه دفع آبهاي سطحي (آب باران) در شهر و معايب آن

- خصوصيات جمعيتي واجتماعي شهر

3-3-1- خصوصيات جمعيتي وتركيب آن

• رتبه جمعيتي شهر علي آباد درميان شهرهاي استان

شهرعلي آباد به نحوي که در بررسي تاريخي سکونت در آن ذکر شده روستايي است که تا سال 1335 جمعيتش بيش از 2039 نفر نبوده تا اينکه با احداث محور ساري-گرگان-مشهد دردهه سالهاي1340 که از علي آباد عبور مي کند

• رشد و تحول جمعيت شهر علي آباد

شهرعلي آباد درطول 50 سال متوالي که آماررسمي ونتايج سرشماريهاي عمومي آن دردسترس است از 2039 نفر درسال 1335 تا 46822 نفر درسال 1385، افزايش جمعيت داشته است بعبارتي جمعيت اين شهر درطي 50 سال گذشته 23 برابر جمعيت دوره 1335 رشد جمعيت داشته است. درجدول(4-3) جمعيت، تعداد خانوار، رشد سالانه دوره وبعد خانوار جمعيت علي آباد آورده شده است.

• علل افزايش رشد ساليانه جمعيت وبعد خانوار تا سال 65
• تحولات بعد خانوارشهری علی آباد
• ساختارسنی وجنسي جمعيت شهرعلی آباد
• بررسي وضع سواد در شهر علي آباد
• بررسي جمعيت دانش آموزان وميزان مشاركت تحصيلي آنها
• بررسی مهاجرتهای دوره ای 85- 1355به شهر علي آباد

3-3-2- خصوصيات اجتماعي شهر و محلات مختلف آن و چگونگي تأثير آن در توسعه كالبدي شهر

3-3-3- تراكم كلي جمعيت در سطح شهر و تغييرات آن در مناطق مختلف براساس اطلاعات آماري موجود ودر مواقع لزوم از طريق آمارگيري نمونه‌اي در محل

3-4- خصوصيات اقتصادي شهر

 مقدمه:

اقتصاد هر منطقه در عين تأثير از عوامل دروني از عوامل بيروني نيز متأثر است كه بعضاً عوامل فوق متغيرهاي مستقل و گاهي نيز وابسته به يكديگر مي‌باشند. با توجه به اينكه در طرح توسعه و عمران شهرها هدف از بررسي وضعيت اقتصادي شهرستان، حوزه نفوذ و شهر،شناخت عوامل مؤثردر وضعيت اقتصادي حوزه، ازجمله عوامل دروني و بيروني و روند گذشته وحال آن، به منظور پيش‌بيني آينده است تا از اين رهگذر تأثير وضعيت اقتصادي در ايجاد فرصت‌هاي شغلي بعنوان مهمترين عامل جذب وتمركز جمعيتي سنجيده شود.

قابليت‌هاي محيطي يك عاملدروني است اما بودجه عمراني تخصيصي به بخشهاي اقتصادي عامل بيروني استكهمي‌تواند در بالفعل شدن قابليت‌ها و رشد و توسعه حوزه تأثير‌گذار باشد. در اين مطالعه، بررسي قابليت‌‌هاي بالفعل محيطي، نيروي انساني و ميزان بودجه عمراني تخصيصي صرفاً به منظور آشنايي با وضع موجود وحدس تغييرات آتي روند آن انجام مي‌شود تا در برنامه‌ريزي آتي ملاك عمل باشد زيرا اين گونه عوامل ممكن است در عين دروني بودن بيشتر متأثر از عوامل بيروني باشند. لذا مطالعه حاضر و درنتيجه طرح بگونه‌اي خواهد بود تا سبب ايجاد تعادل فضايي در توزيع منابع حوزه با در نظر گرفتن امكانات و محدوديت‌هاي موجود گردد.

به اين منظور در بررسي وضع موجود اقتصادي حوزه ابتدا بعنوان عوامل بيروني نقش اقتصاد كلان مليدراقتصاد حوزه وحوزه فراگير آن در گام بعدي متغيیردروني مورد توجه قرارمي گيرد تا تصويري كلي از بخش‌هاي اقتصادي ناحيه،  شهرستان و حوزه نفوذ و بالاخره شهر در جزئيات گوياتر بدست آيد.

مبناي كليه بررسي‌ها، اطلاعات موجود رسمي است و برداشت‌هاي ميداني يا پرسش نامهاي بعنوا ن منابع كمك اطلاعاتي و بمنظور تفسير دقيق‌تر وضعيت، درجهت رسيدن به توسعه‌اي پايدار مورد توجه قرار مي‌گيرد توسعه‌اي كه در آن حفظ چرخه حيات بعنوان اصل قرار داده شده، محيط زيست طبيعي بستر آن باشد.

3-4- 1 - اشتغال در بخشها و رشته فعاليتهاي اقتصادي

الگوي توزيع اشتغال برحسب بخشها و رشته فعاليتهاي اقتصادي از مهمترين شاخصهاي نحوه عملكرد يك نظام اقتصادي ازنظر ايجاد اشتغال ونمايش توان ونقش هريك از بخشهاست. لذا ابتدا چگونگي اشتغال در بخشهاي مختلف اقتصادي درشهر علي آباد مورد توجه است.

 در سال1385كل شاغلان ده ساله و بالاتر در شهر علي‌‌آباد12487نفر بوده

• توزيع اشتغال برحسب جنس شاغلان
• نسبت باسوادي شاغلان
• ميزان باسوادي و سطح تحصيلات شاغلان
• تعداد جمعيت فعال و ميزان فعاليت
• الگوي توزيع سني و جنسي فعاليت عمومي
• شاغلان و وضع اشتغال در بخش هاي خصوصي، عمومي  وتعاوني
• توزيع جنسي شاغلان درفعاليت هاي شهري
• شاغلان و مشاغل عمده آنها

تنوع رشته فعاليتها و تكنولوژي توليد در هر يك موجب بوجود آمدن تركيب خاصي از مهارتها و مشاغل مي‌شود كه توزيع شاغلان برحسب گروههاي عمده شغلي تصويري كلي از آن ارائه مي‌كند. در سال1385بيشترين تعداد شاغلان در شهر علي‌‌آباد مربوط به گروه کارگران ساده است كه حدود 9/22درصد از كل كاركنان شهری

• ميزان اشتغال  و بيكاري

جدول 1/19-3- میزان اشتغال فعالین شهر علی آباد به تفکیک گروه های سنی و جنس

3-4-2- مسائل مربوط به ارزش زمين، ساختمانها و تغييرات آن در مناطق مختلف شهر و شناخت ضوابط و معيارهايي كه در اين تغييرات نقش تعيين كننده داشته‌اند

بررسي قيمت اراضي درسطح شهر صحت نظرات فوق را تائيد مي كند، نتايج حاصل ازاين بررسيدر جدول (20-3) بعنوان الگوي توزيع قيمت زمين در شهر علي‌‌آباد ارائه شده است.

3-5- بررسی امکانات مالی، اعتباری، فنی و اداری شهرداری و سایر سازمانهای مؤثر در عمران شهر علی آباد

3-5-1- امكانات مالي و فني شهرداري و ساير سازمانهاي مؤثر در عمران شهرعلي آباد

سالهاست كه مسئله خودكفائي مالي شهرداريهاي كشور از سوي دولت و وزارت كشور مورد تأكيد قرارگرفته و از اين رهگذرگاه معضلات بسياريدر برخي شهرداريها خاصه شهرداري هاي كوچك شهرهاي كم جمعيت بوجود آمده است. قطع كمك‌هاي دولت به شهرداريها يا كاهش ميزان آن با تصور اينكه دريافت عوارض از مردم، شهرداري را قادر خواهد ساخت تا كليه هزينه‌هاي جاري و عمراني خود را پوشش داده بارمالي كمك‌هاي دولتي را به كمك‌هاي مردمي تبديل نمايد پس از گذشت چند ساله اخير و تأخيراتي كه در امر اجراي پروژه‌هاي عمراني شهرداريها ايجاد شده صحت تصور اوليه را مورد ترديد قرار داده و از نظر اقتصادي و اجتماعي خسارات عديده‌اي به اقتصاد شهرها وارد گرديدهمتأسفانه خساراتو معضلات اقتصادي آن از سوي مقامات مسئول مورد ارزيابي قرار نگرفتهتا مشخص شود كه در شرايط تورمي شديد اقتصاد كشور، عدم اجراي بموقع پروژه‌هاي عمراني هر شهر چه ميزان خسارت بر فرصت‌هاي مناسب سرمايه‌گذاري وارد نموده و با تأخير زماني كه در اجرا پيش خواهد آمد نرخ رشد هزينه احداث تا چه حد فزوني يافته و عدم سرويس‌دهي بموقع به ساكنين شهر در اين مورد چه ميزان خسارت عمومي و اجتماعي و تبعات مهاجرتي (كه در نتيجه عدم اشتغال‌زائي شهري در پروژه‌هاي عمراني بوجود مي‌آيد) بوجود آورده و ساختار اقتصاد شهري را چگونه مورد تهاجم قر ار داده و لطمات جبران ‌ناپذيري بر اقتصاد شهرها خاصه شهرهاي كوچك وارد ساخته است.

3-5-2- چگونگي رشد درآمدها و اعتبارات شهرداري و سايرسازمان هاي مؤثردرعمران شهر درگذشته و امكان تغييرات آن درآينده

3-5-3- امکانات تأمین منابع مالی و اعتباری جدید برای رفع کمبودها و نیازهای عمرانی شهر

5- جذب ارزش افزوده ناشي از منطقه‌بندي و كاربري سيال:

3-5-4- امكانات و چگونگي مشاركت مردم درفعاليت‌هاي عمراني

3-5-5- امكانات و مشكلات جذب، آموزش و سازماندهي نيروي انساني متخصص در زمينه برنامه‌ريزي و اجراي طرحهاي عمراني شهربه منظور تجهيز شهرداري و ساير سازمانهاي مربوط

3-5-6- چگونگي قوانين و مقررات مربوط به عمران شهر، مالكيت اراضي، اختيارات و وظائف شهرداري و ساير سازمانهاي مؤثر درعمران شهر

• ضوابط حفظ حريم و اراضي مجاور راهها در محدوده استحفاظي و حريم شهرها

• اصلاحيه بند 3 ضوابط حريم اراضي مجاور راهها در محدوده استحفاظي و حريم شهرها
• دستورالعملنحوه تأمين و احداث فضاهاي آموزشي (پيشنهادي) در طرح‌هاي آماده‌سازي
• آيين نامه واگذاري زمين به موسسات مدارس غيرانتفاعي
• ضوابطومقررات منطقه‌بندي مسكوني شهرها در جهت حفظ حقوق همسايگي در واحدهاي مسكوني (به لحاظ تأمين نور، آفتاب و عدم اشراف)
• ضوابط و مقررات مربوط به تأمين فضاهاي عمومي و خدماتي شهرها

3-6- خصوصيات كالبدي شهر

3-6-1- نحوه استفاده از اراضي شهر (برحسب كاركردهاي مختلف)، (بند 6 پيوست 2) و محاسبه سطوح، درصد و سرانه آنها در كل كشور

بررسي نحوه استفاده از اراضي شهري علي‌‌آباد نشان مي‌دهد كه در محدوده بافت شهر به مساحت 291هكتار،حدود 45درصد به كاربري مسكوني اختصاص دارد. كه در واقع اساسي‌ترين كاربري شهريمحسوب مي‌شود. تأسيسات آموزشي با تخصيص تعداد 42 قطعه بمساحت 11.46 هکتار، 17.7 درصد از سطح شهر را در بر گرفته سرانه‌اي معادل2.36 متر مربع را بوجود آورده‌اند. "لازم به توضيح است كه در برآورد سرانه‌ها، وضع موجود كاربری ها نسبت به جمعيت برآورد شده برايسال 82 منظور ‌شده تا ارقام بدست آمده به واقعيت فعلي نزديكتر باشد".

كاربري درماني با مساحت19370 متر مربع در حدود0.3 درصد از سطوح اراضي شهري رادارا است. اراضي كاربري ورزشي نيز با وسعت89920 متر مربع با سرانه 1.85 متر مربع رقم 1.4 درصد را تشكيل داده است. كاربري تجاري با سطح 87710 متر مربع و1.35 درصد با سرانه 1.8 مترمربع تأسيسات و تجهیزات شهري بامساحت26100 متر مربع و(0.4درصد) و سرانه 0.54 متر مربع، تأسيسات اداري با وسعت بالغ بر93380 متر مربع و سرانه1.92 متر مربع1.44 درصد كاربري شهري را داشته است.

فضاي سبز عمومي با سطحي برابر35435 متر مربع و0.53 درصد از كاربري‌هاي سرانه‌اي برابر 0.73 مترمربع دارد.كاربري‌هاي فرهنگي4650 هكتار(0.07 درصد) وسرانه0.1مترمربع،كارگاههاي شهري مساحتي بالغ بر13125مترمربع (0.2  درصد) و سرانه‌اي برابر0.27 متر مربع، پايانه باربري و انبارها، مساحت 0.5 هكتار (0.08 درصد) و سرانه 0.1 متر مربع تأسيسات پذيرائي و جهانگردي با 2280 متر مربع مساحت ( 0.04 درصد) و سرانه0.05. متر مربع را داشته‌اند.

تأسيسات نظامي، انتظامي با مساحت3.9 هكتار ( 0.6 درصد) و سرانه 0.8 متر مربع و بالاخره شبكهمعابرو دسترسي‌ها با مساحت 136.1 هكتار با سرانه 28 مترمربع (21 درصد) از مجموع سطوح ساخته شده شهري، چگونگي توزيع نسبي

جدول (28-3) سطح کاربری، سرانه و درصد آنها از کل در مقایسه با  سرانه های شهری

3-6-2- وضع كمي و كيفي كالبدي كاركردهاي مختلف شهري (آموزشي، بهداشتي، درماني،مذهبي، ورزشي، فرهنگي، فضاي سبز و غيره) و تعيين كمبودها و نيازها در وضع موجود

·آموزش عالي

الف- مقدمه

در سطح آموزش عالي (بالاتر از ديپلم) دو واحد در شهر علي آباد فعاليت دارد وجود اين دو مركز ضمن افزايش بار تمركز جمعيت دانشجويان در اين شهر نقش خدماتي شهر را افزايش مي‌دهد از اين طريق موجب اشتغال تعدادي از ساكنين در زمينه‌هاي مختلف از قبيل توليد مسكن، غذا، حمل و نقل و... ساير خدمات شهري مي‌گردد اما بايد توجه داشت كه شهر علي‌‌آباد در قبال اين وضع تعداد بسيار اندكي از فارغ‌التحصيلان را مي‌تواند در بازار كار خود جذب كند يا ممكن است سالها نتواند هيچ نيرويي از فارغ‌التحصيلان را در خدمت بگيرد. علاوه بر مسائل طرح شده عدم تأمين نيروي متخصص و مدرس در شهر نيز، مسائلي از قبيل ترددهاي روزانه را از اين شهر به شهرهاي همجوار و تمامي نقاط استان بوجود مي‌‌آورد در واقع مشكلات شهر در زمينه ارائه خدمات با تأسيس مراكز آموزشي عالي تا سالها سنگين‌تر از قبل احساس خواهد شد مگر تمهيداتي خاصي در اين زمينه فراهم گردد.

ب - برررسي و تشخيص وضعيت

دانشگاه آزاد اسلامي

دانشگاه آزاد اسلامي علي‌‌آباد كه در سال 69 شروع بكار كرده با ايجاد تأسيسات خود در جاده كردآباد (جنوب شرقي علي‌‌آباد) در محوطه‌اي به مساحت 125000  متر مربع با زيربناي مجموعا برابر 29000 مترمربع در سال 1382 داراي353دانشجوي دخترو 1431 دانشجوي پسر"جمعاً4535 دانشجو"را در نه رشته مدیریت دولتی، مدیریت بازرگانی، مهندسی برق، پرستاری، ریاضی، ادبیات فارسی، کاردانی ریاضی، ادبیات و حسابداری شاغل به تحصیل داشته است.

هيئت علمي اين دانشگاه متشكل از 17 نفراستاد پاره وقت و 41 نفر استاد تمام‌وقت و 89 نفر مدرس حق التدریس بوده است. که اكثراً بصورت روزانه از شهرهاي ديگر استان و استانهاي همجوار به علي‌‌آباد تردد مي‌كنند.

جدول (29-3)فضاهای آموزشی، خدماتی و اداری دانشگاه آزاد علی آباد در سال 1382

مرکز آموزش عالی فنی و حرفه ای امام خمینی (ره)

حوزه های علميه سطح شهر:

دو واحد حوزه علمیه در این شهر فعالیت دارند عبارت از:

1- مجتمع علمی فرهنگی مذهبی امام جعفر صادق (ع)2- حوزه علمیه آیت الله خامنه ای

حوزه علمیه امام جعفر صادق (ع)

این حوزه در سال 1401 ه ق تأسیس شده و برای آموزش از فارغ التحصیلان  مقطع راهنمایی در دو بخش خواهران و برادران طلبه می پذیرد. طلاب این مرکز در مقطع معادل کارشناسی فارغ التحصیل می شوند. بخش خواهران این مجتمع در خیابان نفت کوچه شهید کامیاب  و بخش برادران درخیابان مسجد جامع کوچه شهید شکی مستقر است. بخش خواهران 80 نفر طلبه و بخش برادران 20 نفر طلبه دارد. این مجتمع یک قطعه زمین به مساحت500 مترمربع با زیر بنای 400 مترمربع را در اختیار دارد. این حوزه 23 نفر مدرس از خواهران و 8 نفر مدرس از برادران را در اختیار دارد.

حوزه علمیه آیت الله خامنه ای

کل مساحت عرصه در اختیار این حوزه در وضع موجود 900 متر مربع است.زیربنای قسمت اداری آن 120 مترمربع و قسمت آموزشی 300 مترمربع اعلام شده است. این حوزه شامل دو بخش خواهران و برادران بوده جمعاً در این حوزه 25 طلبه شاغل به تحصیل تحت تعلیم 4 مدرس قرار دارند.

• آموزش متوسطه، راهنمايي، دبستان و آمادگي

بررسي جمعيت شهر در گروههاي سني مختلف نشان مي‌دهد كه جمعيت گروههاي سني زير 20 سال (جوانان و خردسالان) درصد قابل توجهي از جمعيت شهر را در بر مي‌گيرد اين نسبت در تمام نقاط كشورچنين وضعي را داراست و نياز به دقت بيشتر در زمينه برنامه‌ريزي نيازمنديهاي اين گروه سني را بيان مي‌كند و در اين زمينه تأمين تسهيلات آموزشي از اولويت ويژه‌اي برخوردار است. لذا وضعيت تأسيسات آموزشي علي‌‌آباد در اين بخش بررسي و ارائه مي‌گردد.

- فضاهاي آموزشي و تعداد دانش‌‌آموزان

شهر علي‌‌آباد در سال 82 داراي 13 واحد آمادگي با 451 نفر نوآموز، 19 واحد دبستان با 3377 نفر دانش‌‌آموز، 16 واحد راهنمائي تحصيلي با3588 نفر دانش آموز، 14 واحد دبيرستان

كادر آموزشي و اداری

موقعيت مدارس و كيفيت پوشش شهر با توجه به شعاع عملكرد

برخورداري مراکز آموزشی از تأسيسات زیربنایی

• مراكز درماني علي‌‌آباد

الف- وضع موجود تأسيسات و امكانات درماني

ب-تعداد پرسنل خدمات درماني و بهداشتي

پ- تأسيسات ساختماني

ت- ميزان پذيرش بيماران و درصد اشغال تخت بيمارستاني:

• خدمات فرهنگي و اجتماعي
• ساير فعاليت‌هاي فرهنگي و اجتماعي:
• فضاهاي باز و سبز عمومي و پارك

·تأسيسات ورزشي

·تأسيسات توريستي و جهانگردي

• ادارات مستقر در شهر

·مراكز تجاري علي‌‌آباد

• مراكز نظامي و انتظامي شهر
• ساير كاركردهاي شهري علي‌‌آباد

3-6-3- نحوه توزيع خدمات محله‌اي (آموزشي، بهداشتي، فضاي سبز، خرده‌فروشي و غيره)در مناطق مختلف شهر، با درنظر گرفتن گنجايش و شعاع عملكرد هر يك از خدمات

خدمات محله ای را در شرایط کنونی اجتماع شهری ایران میتوان شامل مدرسه ابتدایی، خانه بهداشت، پارک بازی کودکان، پارک محله، تجاری های خرده فروش و خدمات توزیع سوخت و نان دسترسی به حمام، وجود مسجد و... دانست.

بررسی وضع موجود از نظر نحوه توزیع خدمات محله ای نشان می دهد که در محدوده ی نیمه جنوبی شهر از رودخانه کبودوال به شرق خدمات آموزشی با کمبود مواجه است زیرا فاقد کودکستان و مدرسه ابتدایی است در نیمه شمالی شهر نیز محلات NE4 و WE3 شرق خیابان منوچهری و شرق خیابان مزرعه این نوع کمبود را دارد.

از میان 17 محله پیشنهادی تنها در شش محله (SW2، SW1،SE1،SE3،(NE2کودکستان وجود دارد توزیع کودکستان ها به نحوی است که بافت پرنیه جنوبی تقریباً از وجود این نوع مراکز برخوردار گردیده اما نیمه جنوبی نسبتاً در حد فاصل خیابان منوچهری و رودخانه کبودوال از آن برخوردار است.

وجود خدمات بهداشتی در محلات SW1 و SE3 و NE1 تمرکز این نوع خدمات را در محدوده تقریباً مرکزی نشان می دهد به نحوی که منطقه شمال غربی فاقد آن است.

-6-4- بافت و سازمان شهري همراه با تعيين محدوده محلات مختلف در شهر و چگونگي روابط آنها با يكديگر

بافت شهر ترکیبی از بافت ارگانیک، شبه ارگانیک، شبه مدرن خودرو، شبه مدرن و مدرن است که تقدم و تأخر آن ها تابع تحول تاریخی از سنتی به مدرن نیست بلکه تابعی از تأثیر تلاطمات مدرنیسم در زندگی اجتماعی ایران است. بررسی وضع موجود بافت شهری نشان می دهد که محلات خارکلاته و علی آباد دارای بافت ارگانیکی هستند که در ساختار آنها وجود کبودوال به عنوان منبع تأمین آب بخوبی مشهود است.

محله جنگلده نیز در حاشیه مسیل نوده که احتمالاً در گذشته نه چندان دور یکی از شاخه های جاری حوزه بوده مستقر گردیده اما بافت آن، شکل نهایی خود را نیافته است زیرا بافتی با شکل ارگانیک نیافته ساختاری قابل تعریف نداشته اعضای شاخصی در آن دیده نمی شود. اما تلاطم ساختاری متأثر از مدرنیسم مانند تمام نقاط کشور در این شهر نیز اثر گذاشته معماری متمایل به مدرن و به تبع آن شبکه شطرنجی مقبول مدرنیسم در بافت شهری خود نمایی می کند.

در بافت موجود شهری میدان شهرداری گره اصلی شبکه ارتباطی را تشکیل می دهد. خیابان های نوده- سی متری فرمانداری، طالقانی، ورزش- در شرق میدان، خیابان های شهید قندی (قصر) کارخانه پنبه- بهار- منوچهری- مهدیه-آیت- شهید کلانتری (بلوار دانشگاه) و... خیابان های عمود بر محور اصلی امام رضا (ع) و به موازات

3-6-5- تراكم كلي ساختمانهاي مسكوني در مناطق مختلف شهر، از طريق بازديدهاي محلي و نمونه‌برداري از ساختمانها

3-6-6- وضعيت كلي ساختمانهاي مسكوني در مناطق مختلف شهر، از نظر نوع مصالح و كيفيت ساختمان (قابل استفاده، مرمتي، تخريبي)، تجهيزات و تأسيسات بهداشتي و غيره از طريق بازديدهاي محلي و نمونه‌برداري از ساختمانها

3-6-6- وضعيت كلي ساختمانهاي مسكوني در مناطق مختلف شهر، از نظر نوع مصالح و كيفيت ساختمان (قابل استفاده، مرمتي، تخريبي)، تجهيزات و تأسيسات بهداشتي و غيره از طريق بازديدهاي محلي و نمونه‌برداري از ساختمانها

3-6-8- وضع مالكيت اراضي در شهر با تفكيك نوع مالكيت خصوصي و عمومي (شهرداري، اوقاف، سازمان زمين و ساير سازمانهاي عمومي)

3-6-9- وضع بناها و محوطه‌هاي تاريخي با استفاده از اطلاعات و ضوابط حفاظت سازمانهاي مربوط

در شهر علی آباد بنایی مربوط به تاریخ گذشته آن شناسایی نشده است. گرچه یکی از خیابانهای محله علی آباد به نام خیابان قصر به مناسبت وجود قصر علی محمدخان معززی معروف است ولی بنای باارزشی در آن مشاهده نمی گرددزیرا آثاری از بناهای وصف شده در اسناد تاریخی باقی نمانده است. ولی بخشهایی از بافت ارگانیک شهر را به دلیل نمود ویژگی های خاص خود مانند میدان خارکلاته وقسمت هایی از محله علی آباد، می توان به عنوان الگوهای فضای شهری دوره های قبل از مدرن بهسازی و به روز کرد. در قسمتی از محله خارکلا بنای درون محوطه کارخانه پنبه نیز با ویژگیهای معماری خود هرچند از ظرافت های پیچیده معماری و پرداختن به جزئیات به دوراست اما سنجیدگی معماری و انطباق آن با معماری اقلیم شمال و عملکرد، فضای مطلوبی را بوجود آورده است. اگرچه این فضا با عملکرد اصلی خود امکان ادامه فعالیت را ندارد قابلیت انطباق با کاربری های عمومی مورد نیاز شهری را داراست.

درحاشیه شمال غربی میدان شهرداری محوطه ای با تپه ای موجود در آن به عنوان محدوده تاریخی شناسایی شده حفاظت می گردد اما تاکنون اکتشافی در آن صورت نگرفته و تنها تپه موجود احتمال تاریخی بودن آنرا افزایش می دهد.

3-6-10- موقعيت گنجايش و كيفيت مراكز و شبكه‌هاي تأسيسات شهري (آب، فاضلاب، برق، تلفن، گاز و غيره) سرانه‌ها، كمبودها، محدوديت‌ها و امكانات گسترش آنها

3-6-11- وضع كيفي و كمي تجهيزات شهري (كشتارگاه، غسالخانه، گورستان، دفع زباله، آتش نشاني و غيره) كمبودها و مشكلات موجود در اين زمينه

3-6-12- وضع شبكه‌بندي خيابانها و معابر پياده، از لحاظ سيستم شبكه‌بندي و مشخصات معابر و تقاطع‌ها (طول، عرض، شيب، نوع پوشش و غيره)

3-6-13- مسائل مربوط به عبور مرور عمومي و خصوصي در شهر

3-6-13- 1- بررسي اجمالی وضع موجود ترافیک در ناحیه

و...