تعریف آزمون:
مقدمه:
اندازه گیری یک فرایند است، این فرایند نیاز به یک وسیله دارد که به آن آزمون می گویند.
    آزمون وسیله ای است برای اندازه گیری صفات فیزیکی (جسمی) و روانی، چون متخصصین اندازه گیری به ویژگی های روانی مورد نظر برای اندازه گیری دسترسی ندارند ناچار به اندازه گیری رفتارهایی که معرف ویژگی روانی است می پردازند.
    رفتار چون متنوع و فراوان است نمی توان به اندازه گیری همه آن ها دست یافت، بنابراین نمونه ای از رفتار مورد بررسی قرار می گیرد.

تعریف:
« آزمون وسیله یا روشی است نظام دار ( یا نظام مند) برای اندازه گیری نمونه ای از رفتار است» .
                                                                                        « گرانلاند ولین 1990»
نیکتو (2001) در تعریف اصطلاح آزمون گفته است:
« آزمون به عنوان یک ابزار با یک شیوه نظام دار مشاهده و توصیف ویژگی های دانش آموزان با یک مقیاس عددی یا یک طرح طبقه بندی را به کار می بندد تعریف می شود».

تعریف سنجش:
« سنجش یک اصطلاح کلی است و به صورت فرایندی تعریف می شود که برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز تصمیم گیری درباره دانش آموزان، برنامه های درسی و سیاست های آموزشب مورد استفاده قرار می گیرد.
                                     « اگن  و گاوچاک 2001»
ونگلینز (1993) در تعریف سنجش گفته است:
« سنجش به یک تحلیل جامع و چند وجهی از عملکرد گفته می شود». او همچنین در مقایسه سنجش و آزمون از قول کرانباخ نقل کرده است: « سنجش شامل استفاده از فنون مختلف است و تاکیدزیادی بر مشاهده عملکرد دارد...»
سنجش نوعی تحلیل بالینی و پیش بینی عملکرد است در حالی که آزمون یک وسیله اندازه گیری است.

تعریف ارزشیابی:
ارزشیابی به معنی تعیین ارزش و داوری کردن است.
« ارزشیابی به یک فرآیند نظام دار برای جمع آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات گفته می شود به این منظور که تعیین کند آیا هدف های مورد نظر تحقق یافته اند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی؟»
                                     « گِی1991»
یکی از ویژگی های مهم ارزشیابی تعیین کیفیت است.
تعریف کیفیت: ( در ارزشیابی  پیشرفت تحصیلی)
« کیفیت عبارتست از دانش، مهارت ها و توانایی هایی که از دانش آموزان پس از آموزش انتظار می رود».
                                             « نیکتو2001 »
مثال: تعیین کیفیت افراد در یک مسابقه مقاله نویسی یا مرور نوشته های    دانش آموز و مرور نمره های وی

علاوه بر ارزشیابی پیشرفت درسی دانش آموزان، ارزشیابی با موضوع های دیگری سرو کار دارد.
مثال: عملکرد معلمان و مدیران، روش های آموزشی، برنامه های درسی دوره های آموزشی، مواد آموزشی، پروژه های آموزشی و سازمان های آموزشی.
یک ارزشیاب، ابتدا هدف های کلی برنامه درسی را مشخص می کند و سپس میزان تحقق آن ها را بررسی می کند.
ورتن و سندرز (1987) دو تن از صاحب نظران حوزه ارزشیابی آموزش گفته اند:
« در آموزش و پرورش، ارزشیابی به یک فعالیت رسمی گفته می شود که برای تعیین کیفیت، اثربخشی یا ارزش یک برنامه، فرآورده پروژه، فرآیند، هدف یا برنامه درسی به اجرا در می آید».

مقایسه اندازه گیری، آزمون، سنجش و ارزشیابی با یکدیگر:
ارزشیابی برای داوری درباره کیفیت موضوع است و ارزش اطلاعات به دست آمده را بررسی می کند. که مستلزم تحلیل و تفسیر اطلاعات جمع آوری شده است.
اطلاعات مورد نیاز ارزشیابی آموزشی که کمک اندازه گیری ( آزمون) و سنجش جمع آوری می شود.
البته سنجش یک فرآیند مبتنی بر مشاهده عملکرد و شیرینی عملکرد است در حالی که ازمون یک وسیله اندازه گیری است.
                                     

تعریف و انواع مقیاس های اندازه گیری:
بنا به تعریف:
« مقیاس مجموعه ای عدد ( یا نمادهای دیگر) است که ویژگی های آن ها بر      ویژگی های تجربی اشیایی که اعداد به آن ها نسبت داده می شوند منطبق است».                                                    « کوهن و سورد لیک2002»
انواع مقیاس های اندازه گیری در چهار سطح دسته بندی شده است:
اسمی، ترتیبی، فاصله ای، نسبتی
  « استیونس1951»

                                        مقیاس اسمی

   1ـ اسم گذاری                                                        2ـ طبقه بندی              

عملیات مجاز آماری:
شمارش فراوانی و تعیین نما
عملیات مجاز ریاضی:
انجام هیچ یک از چهار عمل اصلی جمع، تفریق، ضرب و تقسیم در این مقیاس میسر نیست.

مقیاس ترتیبی
                                        1ـ دسته ای از افراد و اشیاء با توجه به یک صفت از بزرگ    به کوچک (یا بالعکس) مرتب شده اند.
                                    2ـ معلوم نیست هر یک از اشیاء چقدر از آن صفت را دارند.
                                       3ـ و نیز مشخص نیست این اشیاء یا افراد از لحاظ صفت مورد      اندازه گیری چقدر با هم فاصله دارند.
« ناتالی 1978»
عملیات مجاز آماری:
شمارش فراوانی، تعیین نما، محاسبه میانه، محاسبه درصدها و محاسبه ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن
عملیات مجاز ریاضی:
هیچ یک از چهار عمل اصلی جمع، تفریق، ضرب و تقسیم

مقیاس فاصله ای
                                        1ـ در آن رتبه اشیاء ( یا افراد) با توجه به یک صفت مشخص است.
                                      2ـ معلوم است که اشیاء ( یا افراد) از لحاظ صفت مورد                اندازه گیری چقدر از هم فاصله دارند
                                                   3ـ اما هیچ اطلاعی از مقدار قدر مطلق مورد نظر برای هیچ یک از افراد در دست نیست
« ناتالی 1978»
عملیات مجاز آماری:
محاسبه نما، میانه، میانگین، انحراف معیار، ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن، ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون
عملیات مجاز ریاضی:
جمع و تفریق مجاز است، ضرب و تقسیم مجاز نیست.

مقیاس نسبتی
                                        1ـ در آن رتبه اشخاص با توجه به یک صفت معلوم است.
2ـ فاصله اشخاص معلوم است.
                                                  3ـ علاوه بر این ها فاصله حداقل یکی از اشخاص از یک صفر منطقی معلوم است.
    اندازه گیری طول، وزن، حجم و سایر صفات فیزیکی افراد با مقیاس نسبتی عملی است. اما اندازه گیری متغیرهای روانی و پرورشی با این مقیاس به ندرت میسر است.                    « ناتالی 1978»
عملیات مجاز  آماری و ریاضی:
در این مقیاس همه عملیات آماری و ریاضی مجاز است.

                                        مقیاس

    1ـ مقیاس گسسته                                              2ـ مقیاس پیوسته

حد واقعی اعداد: حد واقعی ارزش عددی یک متغیر پیوسته برابراست با آن عدد به اضافه یا منهای نصف واحد اندازه گیری (رونیون و هابر1976)

               دسته بندی آزمون های مورد استفاده در آموزش و پرورش
         
 1ـ آزمون های توانایی                                                                  2ـ آزمون های عاطفی

1ـ آزمون های توانایی:
آزمون های توانایی آموخته ها، استعدادها و مهارت های افراد را می سنجد:
  دسته ای از این آزمون ها توانیی های شناختی را می سنجد که برای فعالیت های  ذهنی و فکری و تحصیلی    کاربرد دارند.
     دسته ای دیگر توانایی های روان ـ حرکتی را می سنجد که برای فعالیت های صنعتی، تربیت بدنی، نظامی و . . . به کار می روند.
    ویژگی مهم این آزمون ها این است که از آزمون شونده خواسته می شود حداکثر نمره ممکن را کسب کند.

انواع آزمون های توانایی  
                                                                     1ـ آزمون های استعداد:
                                                  میزان توانایی فرد را برای کارهایی که باید انجام دهد می سنجد.
                                                         2ـ آزمون های پیشرفت تحصیلی:
                                                              مهارتهای کسب شده فرد را اندازه گیری می کنند.

آزمون های توانایی
آزمون پیشرفت تحصیلی                                                                                                       آزمون استعداد

       آزمون ریاضی          آزمون فیزیک        آزمون مهارت های فنی                     آزمون های هوش(استعداد کلی)             آزمون استعداد ویژه
                               
                                                                                                                            استعداد ریاضی     استعداد موسیقی          استعداد فنی

ثورندایک و هیگن ( 1979) در کتاب معروف خود با عنوان اندازه گیری و ارزشیابی در روان شناسی و آموزش و پرورش در رابطه با آزمون های استعداد و پیشرفت تحصیلی به گونه زیر نظر داده اند:
« باید به خاطر داشت که همه آزمون های توانایی، صرف نظر از نامی که دارند توانایی های موجود فرد را اندازه می گیرند. ما نمی توانیم مستقیما توانایی «ذاتی » یا « ارثی» کسی را اندازه گیری کنیم. آن چه را که ما می توانیم در فرد اندازه بگیریم توانایی او برای انجام دادن اعمال در زمان حال است. بنابراین تمایز بین آزمون های استعداد و پیشرفت تحصیلی به قصد و منظوری مربوط می شود که نتایج ازمون برای آن قصد و منظور مود استفاده قرار        می گیرند، نه به ماهیت یا محتوای آزمون »

2ـ آزمون های عاطفی

    با وجود این به قول آیکن ( 1985) بسیاری از ابزارهای اندازه گیری عاطفی دارای ویژگی های خوب از جمله روایی و پایایی هستند و می توان از این ابزارها برای اندازه گیری شخصیت و سایر ویژگی های عاطفی استفاده کرد.

انواع آزمون های عاطفی

                        آزمون شخصیت               آزمون علایق                  آزمون نگرش                             آزمون غیره 

آزمون های شخصیت:
تعریف: 
شخصیت مجموعه ای از رفتارهای فرد د موقعیت های اجتماعی است(ایبل1979)
                                                                                                                            

از شخصیت تعاف گوناگون شده و شامل ابعاد مختلفی می باشد از جمله: هوش، پیشرفت، قد و قامت، وضع سلامتی، کیفیت صدا، وضع ظاهر و . . .
آزمون های شخصیت به طور عمده اندازه گیری متغیرهای 
            انگیزش         Motivation
          مزاج       Temperament 
               سازگاری         Adjostment
           منش                Caracter

ابزارهای اندازه گیری شخصیت

پرسشنامه گزارش شخصی         پرسشنامه جامعه سنجی             فنون مشاهده ای       آزمون های فرافکن
( نظر شخصی نسبت به خود)  ( نظر افراد دیگر نسبت به فرد)     ( مشاهده رفتار فد در یک موقعیت)

2 و 3ـ آزمون های علاقه و نگرش:   
شباهت ها:
 1ـ هم علاقه و هم نگرش به دوست داشتن ها و دوست نداشتن های فرد اشاه می کند.
2ـ هر دو به انتخاب فرد درباره فعالیت ها و نهادهای اجتماعی و یا گوه ها ارتباط دارند.
3ـ هر دو شامل احساس های شخصی نسبت به امور هستند.

تفاوت علاقه و نگرش:
علاقه به احساس یک فرد نسبت به فعالیت اشاره می کند درحالی که نگرش حاکی از احساس فرد نسبت به شی یا نهاد اجتملعی یا یک گروه است (مهرنز و لهمان 1984).
ابزار اندازه گیری:
 پرسشنامه علائق و پرسشنامه نگرش

           دسته بندی آزمون ها با توجه به چگونگی تهیه آن ها

   1ـ آزمون های میزان شده                               2 ـ آزمون های معلم ساخته

 استاندارد بودن یا میزان بودن آزمون ( کران باخ 1990):
به این صوت است که شیوه های اجا، شیوه های مشاهده تجهیزات و مواد و قواعد نمره گذای تا آن اندازه تثبیت شده اندکه تا حد امکان د شرایط و زمان های مختلف نتایج یکسان به دست آید.

سه تفاوت آزمون های استاندارد ( میزان شده ) و معلم ساخته:
1ـ آزمون های میزان شده به زبان و تخصص بیشتری نیاز دارند چون برای گروه های زیاد و زبان های مختلف است،هزینه تخصص بیشتری می طلبد. محتوای درسی و مهارت نمونه گیری می شو،آزمون آزمایشیاجرا می شود،سوال ها تجزیه و تحلیل می شود و توسط متخصصان نوشته و ویرایش می شود.
2ـ  از آن جا که آزمون های میزان شده برای استفاده در مناطق مختلف و دانش آموزان مناطق گوناگون تهیه می شود هدف های آموزشی را باید در این آزمون ها منظور کرد.
3ـ آزمون های میزان شده باید هنجار شوند در حالی که آزمون های معلم ساخته چنین نیازی ندارند.

موارد استفاده از آزمون های میزان شده و معلم ساخته
1ـ تصمیمات آموزشی مبوط به کم و کیف جریان آموزشی ⟸ آزمون های معلم ساخته
2ـ تصمیمات مربوط به ارتقای دانش آموزان و دانشجویان ⟸ آزمون های معلم ساخته
3ـ تصمیمات مربوط به مشاوره و اهنمایی ⟸ آزمون های میزان شده
4ـ تصمیمات بر مبنای مقایسه افراد و گروه ها ⟸ آزمون های میزان شده
5ـ تصمیمات مربوط به برنامه ریزی درسی ⟸ آزمون های میزان شده
6ـ تصمیمات در مورد ارزشیابی از میزان موفقیت مدارس مختلف ⟸ آزمون های میزان شده