روان شناسي اجتماعي
رشته روان شناسي
دكتر يوسف كريمي – انتشارات دانشگاه پيام نور
١٣٨٥
گفتار اول:
تعريف، تاريخچه و روشهاي تحقيق در روان شناسي اجتماعي
هدف آموزشي كلي:
آشنايي با تعريف و زمينه تاريخي علم روان شناسي اجتماعي و شناخت ويژگيهاي روشهاي تحقيق در اين علم.
هدفهاي آموزشي جزئي:
دانشجويان پس از مطالعه اين فصل بايد بتوانند:
- يك تعريف ساده و جامع از روان شناسي اجتماعي بيان كنند.
- لااقل يك الگوي رفتاري را كه جامعه در ما نقش زده است مثال بزنند.
- شباهتها و تفاوتهاي روان شناسي اجتماعي با علومي نظير روان شناسي عمومي، جامعه شناسي و قوم شناسي را توضيح دهند.
- ويژگيها و هدفهاي روش علمي را توضيح دهند.
- مشخصات، مزايا و معايب روشهاي مختلف تحقيق در روان شناسي اجتماعي نظير تحقيق آرشيوي، تحقيق زمينه يابي، تحقيق ميداني و تحقيق آزمايشگاهي را بيان كنند.
- محاسن، معايب و موارد كاربرد روشهاي تحقيق ذكر شده در اين فصل را با يكديگر مقايسه كنند.
روان شناسي اجتماعي چيست؟
تعريف اتوكلاين برگ از روان شناسي اجتماعي:
روان شـنـاسـي اجتـماعــي عــلـم مطــالعــه رفتار فرد در وضع گروهي است.
تعريف آلپورت از روان شناسي اجتماعي :
با جزئي استثنائات، روان شناسي اجتماعي رشته خود را كوششي مي دانند براي فهم و تبيين اين مطالب كه افكار، احساسات يا رفتار افراد چگونه تحت تاثير حضور واقعي، تصوري يا تلويحي ديگران قرار مي گيرد.
ارائه تعريفي ديگر:
روان شناسي اجتماعي به عنوان علم مطالعه رفتار متقابل بين انسانها يا علم مطالعه تعامل انسانها شناخته مي شود.
تفاوت روان شناسي اجتماعي با جامعه شناسي:
نــظر جامعــه شناس به عوامل اجتماعي رفتار گروهي معطوف است.
روان شناسي اجتماعي به اثرات گروه بر روي فرد توجه خاص دارد.
تفاوت روان شناسي اجتماعي با قوم شناسي:
روان شناسي اجتماعي علمي تر از قوم شناسي است چرا كه در آن از روش علمي و تحقيقات كنترل شده آزمايشگاهي بيشتر استفاده مي شود.
قوم شناسي عمدتاً جنبه توصيفي دارد.
تفاوت روان شناسي اجتماعي با روان شناسي عمومي:
متخصصان روان شناسي اجتماعي به اجتماعي ترين پديده ها و رفتارها مي پردازند.
متخصصان روان شناسي عمومي به پديده هايي توجه دارند كه كمتر از پديده هاي ديگر، اجتماعي هستند.
روشهاي تحقيق (روان شناسي اجتماعي )
ويژگي هاي روش علمي:
- طرح يك سوال جهت بيان مسئله مورد نظر
- تدوين فرضيه به صورت بيان جمله اثباتي
- جمع آوري اطلاعات
- تجزيه و تحليل اطلاعات
- نتيجه گيري
ويژگيهاي روش علمي
جبرگرايي
تجربي
رويكرد
عملياتي
تعريف
عينيت
هدفهاي روش علمي
كشف
روابط
ها
بين
پديده
رويدادها
كنترل
پديده
ها
تبيين
و
روابط
بيني
پيش
روايدادها
انواع
روش
تحقيق
آزمايش
طبيعي
تحقيق
آرشيوي
يابي
زمينه
تحقيق
تحقيق
آزمايشگاهي
ميداني
آزمايش
ميداني
تحقيق
الف - تحقيق آرشيوي:
< dir="RTL" >جمع آوري اطلاعات با استفاده از آرشيوها و بايگاني هاتجزيه و تحليل اطلاعات در زمينه هاي مربوط به گذشته
مزايا و معايب تحقيق آرشيوي:
مزايا:
< dir="RTL" >غير عكس العملي بودنعطف به ماسبق بودنامكان تحقيق رويدادها در طي دوره هاي مختلفمعايب:عدم دسترسي به منابع موجود پرخرج و دشوار بودن تحليل داده ها لزوم دقت در نمونه گيري مناسب از اطلاعات وجود اطالعات ضد و نقيض در يك مورد ب- تحقيق زمينه يابي:مبتني است بر نظر خواهي از افراد و گروهها در زمينه هاي گوناگون
شفاهي مصاحبهشامل پرسيدن
كتبي پرسشنامه
مزايا و معايب تحقيق زمينه يابي :
مزايا:
< dir="RTL" >به دست آوردن اطلاعات دقيق درباره يك جمعيت امكان پيش بيني هاي دقيق در مورد نتايج رويدادها معايب :خطاي حاصل از نمونه گيري نياز به پرسنل كارآزموده و ماهر عكس العملي بودن پ- تحقيق ميداني:
< dir="RTL" >زندگي موقتي محقق در موقعيت مورد تحقيق و مشاهده طبيعي موضوع مورد نظر و نيز استفاده از ابزارهاي ديگر مثل پرسشنامه عميق تر از تحقيق زمينه يابي استمزايا و معايب تحقيق ميداني:
مزايا:
< dir="RTL" >قابليت تعميم داده هاي بدست آمده به دليل كسب از محيط طبيعي امكان استخراج فرضيه ها و آزمايش آنهامعايب:احتمال رسيدن به رابطه علت و معلولي بين پديده ها قطعي نيست حضور محقق در جامعه ممكن است در روند طبيعي زندگي آن جامعه اختلال يا تغييري ايجاد كند. پرخرج بودنت – آزمايش طبيعي:
< >بررسي و مطالعه يك رويداد طبيعي و متغيرهاي مربوط به اين قبيل رويدادها.دستكاري متغير در اختيار آزمايشگر نيست.مزايا و معايب آزمايش طبيعي:
مزايا:
< >مانند تحقيق آزمايشگاهي، در اين روش نيز رابطه علت و معلولي به دست مي آيد.نتايج بدست آمده قابليت تعميم فراواني به محيطهاي طبيعي دارد.وجود متغيرهاي قوي است كه تاثيرات قوي بر آزمودنيها دارد و امكان ايجاد آن در محيط آزمايشگاه ميسر نيست.معايب:
< >به دليل ناگهاني بودن وقوع رويدادهاي طبيعي سرعت عمل محقق بسيار ضروري است.دخالت محقق در صحنه حادثه ممكن است موجب مخدوش شدن نتايج شود.ث – آزمايش ميداني:
< dir="RTL" >طرح تحقيق و متغيرها توسط آزمايشگر تعيين و اجرا مي شود.زمينه انجام تحقيق، يك زمينه واقعي است
مزايا و معايب آزمايش ميداني :
مزايا:
< dir="RTL" >به علت واقعي بودن محيط آزمايش رابطه علت و معلولي به دست مي آيد.به علت واقعي بودن محيـط آزمايش قدرت تعميم يافته ها به موقعيت هاي مشابه زياد استسنجش فرضيه در آن امكان پذير استمعايب:
< dir="RTL" >نياز به كسب اجازه از موسسات مورد تحقيقكليه ي پيش بيني هاي لازم درباره اثرات متغيرها بايد بررسي شوددشوار بودن كنترل متغيرهاي جانبيبه دليل لزوم نگهداشتن اهداف واقعي آزمايش ممكن است سوء ظن يا مشكلاتي در آزمودنيها ايجاد شودج - تحقيق آزمايشگاهي
< dir="RTL" >اعمال حداكثر كنترل بر متغيرهاتوانايي دستكاري متغيرهاانتخاب يك گروه يا گروههاي آزمايشي و گواه و نيز متغيرهايمستقل و وابستهمزايا و معايب تحقيق آزمايشگاهي:
مزايا:
< dir="RTL" >نتايج بدست آمده مي تواند صحت فرضيه آزمايشي آزمايشگران را ثابت كند بررسي اثر متغيرهاي منفرد شده به دست آوردن رابطه علت و معلوليامكان آزمون فرضيه هاي مختلف در صورت نمونه گيري دقيق و دقت در موقعيت آزمايشي قابليت تعميم نتايج تا حدودي بالا مي رود.معايب:
< dir="RTL" >مصنوعي بودن محيط آزمايشگاه در مقايسه با موقعيت هاي واقعي اصول اخلاقي مانع از ايجاد شرايط ناراحت كننده جسمي و رواني براي انسان استمستلزم مهارت ، دانش ، دقت و تجربه فراوان استممكن است پرخرج و گران باشد گفتار دوم
نظريه ها در روان شناسي اجتماعي هدف آموزش كلي:
آشنايي با نظريه هاي مختلف در روان شناسي اجتماعي و نحوه توجيه پديده هاي اجتماعي در چارچوب اين نظريه ها.
هدفهاي آموزشي جزئي :
دانشجويان پس از مطالعه اين فصل بايد بتوانند:
< >نظريه را تعريف كنند و جايگاه و كاربرد آن در روان شناسي اجتماعي را بيان كنند.ويژگيهاي نظريه هاي مختلف روان شناسي اجتماعي را كه در زير ذكر شده اند تشريح كنند. الف) نظريه هاي محرك پاسخي و تقويتي ب) نظريه هاي گشتالت و شناختي ج) نظريه ميداني
د) نظريه روانكاري هـ) نظريه نقش
< >مورد تاريخي راسپوتين را بر اساس هر يك از نظريه هاي ذكر شده تجزيه و تحليل كنند.نقاط ضعف و قوت نظريه هاي ذكر شده را با يكديگر مقايسه كنند.با استفاده از منابع معرفي شده براي توضيح هر يك از نظريه هاي ذكر شده ، علاوه بر مورد راسپيوتين، حداقل يك يا دو مثال ذكر كنند.نظريه هاي روان شناسي اجتماعي الف) نظريه هاي محرك - پاسخ
مفروضات:
< dir="RTL" >بهترين روش درك رفتار اجتماعي مطالعه ارتباطهاي بين محرك ها و پاسخ ها است.محرك عامل بيروني يا دروني است كه تغييري در رفتار شخص ايجاد مي كنند.تغيير ايجاد شده در رفتار شخص پاسخ نام دارد.نيرومندي پيوند بين محرك - پاسخ بستگي به ميزان تقويتي دارد كه به دنبال پاسخ مي آيد.عوامل مورد تاكيد نظريه پردازان محرك - پاسخي
در چارچوب نظريه هاي محرك - پاسخي، نظريه پردازان در تبيين رفتارهاي اجتماعـي تاكيـدهاي خـاص بـر روي عـوامل ويژه داشته اند.
اين عوامل عبارتند از:
< dir="RTL" >تقليدتقويتتقويت جانشينيتبادل اجتماعيكاربرد نظريه محرك – پاسخ درتبيين ماجراي راسپوتين < dir="RTL" >هر حمله هموفيلي آلكسي كوچك يك محرك بودپاسخ همراه بودن راسپوتيـن با كـودك موجب قطع حمله بيماري مي شد. فراخواندن راسپوتين تقويت مي شد.پيروي از توصيه هاي راسپوتين در زمينه هاي ديگر توسط خانواده سلطنتي بر اساس مفهوم تعميم محرك صورت مي گرفتدوام تعامل راسپوتين و تزارينا بر طبق مفروضه تبادل اجتماعي بودب - نظريه هاي شناختي (گشتالت)
گشتالت: واژه هاي آلماني به معني شكل ، هيات يا الگو است.
مفروضات:
< dir="RTL" >كل چيزي بيش از مجموعه اجزاء خود است رفتار حالتي يكپارچه دارد و هدفدار است.فرآيندهاي ادراكي مركزي (در سيستم عصبي و مغز) در يادگيري نقش كليدي دارند. مغز احساس و ادراك ما را به شكل يك ساخت شناختي سازمان مي دهد.اثر هاله اي نظريه اسناد نظريه تعادلكاربرد نظريه گشتالت براي تبيين مورد راسپوتين< dir="RTL" >استفاده از اصول »نيكو پرازندن« و »ترميم« براي پذيرش نظرات راسپوتين توسط تزارنيا استفاده از نظريه »ناهماهنگي شناختي«استفاده از نظريه »تعادل« يا نظريه »اسناد«ج) نظريه ميداني
(كورت لوين)
فرض بنيادي:
B=f(p,E)
(Behavior) رفتار
محيط(Enviornment) شخص تابعي است از
(Person)
رفتار
خود
دروني
خصوصيات
اجتماعي
موقعيت
د
قرار
آن
در
لحظه
آن
در
كه
ارد
توارث
توانائيها
شخصيت
و
سلامت
وضع
غيره
ديگران
حضور
عدم
يا
حضور
هدف
به
خود
رسيدن
از
ممانعت
ميزان
به
نسبت
جامعه
نگرش
خود
رفتار
فرض دوم:
رفتار خود در يك ميدان وقوع پيدا مي كند كه اين ميدان رفتارهاي ديگر خود و جنبه هاي ديگر محيط را شامل مي شود.
بنيادي ترين اصطلاح نظريه ميداني اصطلاحات مهم
زندگي
فضاي
اكنون
و
اينجا
كنش
نظام
كاربرد نظريه ميداني براي تبيين مورد راسپوتين:
١) تبيين بر اساس ترسيم فضاي زندگي تزارينا حاوي اين عوامل بود:
الف) يك نظام تنش بر طرف نشده كه او را به سوي تحويل دادن يك وارث ذكور سالم هدايت مي كرد.
ب ) سد شدن راه رسيدن به اين هدف به وسيله بيماري آلكسي
ج) نيروهاي وارده بر الكساندرا براي حركت دادن او در جهت هدف خود
٢) استفاده از مفهوم تعارض ها
تعارض ها
رويكرد
-
رويكرد
رويگردان
–
رويگردان
رويكرد
–
رويگردان
د) نظريه روانكاوي
»زيگموند فرويد«
توجه به ساختار و چگونگي رشد شخصيت
مراحل رشد
مرحله دهاني
مرحله مقصدي مرحله آلتي مرحله جنسي
ساختار شخصيت از نظر فرويد
نهاد
خود
فراخود
دفاعي
مكانسيم
از
استفاده
كاربرد نظريه روانكاوي براي تبيين مورد راسپوتين
< dir="RTL" >بررسي مراحل رشد الكساندرا توجه به شخصيت الكساندرا شخصيت اقتدار طلب خود ضعيف و فراخود قوي استفاده از مكانيسم فرافكني هـ) نظريه نقش
تعريف نقش:
نقش عبارت است از مجموعه اي از رفتارها كه براي فرد با يك موقعيت خاص و در يك زمينه اجتماعي خاص مناسب باشد.
مفاهيم نظريه نقش:
< dir="RTL" >انتظارات نقش تعارض بين نقشي تعارض نقش تعارض درون نقشيكاربرد نظريه نقش براي تبيين مورد راسپوتين < dir="RTL" >تبيين بر اساس انتظارات نقشي راسپوتين و الكساندرا از يكديگرتضاد رفتار با انتظارات نقشي در مورد راسپوتين گفتار سوم
رفتار در گروهها هدف آموزش كلي:
آشناييي با مفهوم گروه از نظر روان شناسي اجتماعي، چگونگي شكل گيري، ويپگيها و عملكردهاي آن
هدفهاي آموزش جزئي:
دانشجويان پس از مطالعه اين فصل بايد بتوانند:
١) اصطلاحات زير را تعريف كنند و آنها را در توضيح پديده هاي روان شناسي اجتماعي به كار ببرند:
گروه، انبوهه، آسان سازي اجتماعي، بازداري اجتماعي، شبكه هاي ارتباطي، پيوستگي گروه، بارش مغزي، پاسخهاي مسلط، گروه همكوش
< >با تشريح مدل تاثير اجتماعي، اثر سه عامل گروه تماشاچيان غير فعال را توضيح دهيد.الگوي انگيزشي در مورد چگونگي تاثير تماشاچيان غير فعال بر رفتار شخص عمل كننده را تشريح كنند و علل اين تاثيرات را بيان كنند. اثرات عوامل مختلف گروه تماشاچيان فعال ( گروه همكوش) بر چگونگي رفتار شخص عمل كننده را تشريح كنند.تاثير تغييرات اندازه گروه در ارتباط با ساير ويژگيهاي گروه را در نحوه عملكرد آن بيان كنند.اثر شكل هاي مختلف فرصتهاي ارتباطي (شبكه هاي ارتباط ) را بر جنبه هاي گوناگون فعاليت گروه شرح دهندتاثير تجاتس و هماهنگي درگروه بر نحوه عمل آن را بيان كنند.
جنبه هاي گوناگون عملكرد گروه در زمينه قضاوت و حل مسئله را با عملكرد افراد مقايسه كنند.ويژگيهاي گروه T و گروههاي روياروي را بيان كنند و وجوه شباهت و تفاوت آنها را نشان دهند.تعريف گروه:
گروه عبارت است از دو فرد يا بيشتر كه با هم تعامل دارند به نحوي كه هر يك مي تواند در ديگري يا ديگران تاثير گذاشته و از آنان متاثر شود. شاوه (١٩٨١)
تعريف دوم از گروه:
گروه عبارت است از تعامل بين افراد، داشتن درك و تصور از ديگر اعضا، ايجاد پيوندهاي عاطفي و وابستگي متقابل يا نقش هاي متقابل. (دولاماتر ١٩٧٤)
تعريف واژه انبوهه
مجموعه اي از افراد كه با يكديگر در تعامل نيستند.
مثال:
تماشاچيان يك فيلم
تاثير اجتماعي:
تاثير و نفوذ تماشاچيان به چند عامل بستگي دارد.
مدل لانانه
تعداد
افراد
تعداد
تماشاچيان
نيرومندينزديكي
پايگاه اجتماعي بلاواسطه بودن تماشاچيان تماشاچيان
هدف
منابع
الگوي انگيزشي اثر يك گروه تماشاچي بستگي به تعداد منابع (تعداد دايره ها)، نيرومندي آنها (اندازه دايره ها) و فاصله آنها از فرد عمل كننده (طول پيكانها دارد).
آسان سازي اجتماعي:
اصطلاحي از فلويد آلپورت (١٩٢٠) بهتر شدن عملكرد فرد به علت حضور افراد ديگر (حضور صرف و نه تعامل بين فرد و تماشاچيان )
بازداري اجتماعي:
كاهش در عملكرد فرد به علت حضور افراد ديگر
الگوي انگيزشي در آسان سازي اجتماعي
از زايونك (١٩٦٥)
حضور تماشاچيان
تهيج
تمايل بيشتر به
عرضه پاسخ مسلط
افزايش عملكرد
آيا رفتار مورد نظر تماشاچيان همان رفتار مسلط است؟
كاهش عملكرد
بله
خير
ويژگي هاي گروه
< >تركيب گروه
اندازه
شخصيت
افراد
جنسيت
نژاد
قوميت
اعضا
تواناييهاي
< >ساختار گروه
ارتباطي
كانالهاي
طبقاتي
نظامهاي
گروه
رهبري
< >پويايي گروه
تاثير
نفوذ
نحوه
يكديگر
بر
اعضاء
عاطفي
پيوندهاي
< >عملكرد گروه
هدف
به
دستيابي
براي
گروه
كردن
عمل
بد
يا
خوب
ميزان
نمونه هايي از شبكه هاي ارتباطي (نقطه ها نماينده موقعيت افراد در شبكه خطوط نماينده كانالهاي مجاز براي ارتباط )
هم پيوند دايره شكل Y
زنجير چرخ
گروههاي ويژه
حساسيت
آموزش
انساني
روابط
آموزش
رويارويي
گروههاي
T
گروه
گروه T(بنپانگذار كورت لوين)
هدف:
هر شخص نسبت به خود بينش پيدا كند، پيامدهاي رفتار خود را ببيند و قضاوت ديگران را درباره خودش بداند
نظر »شاو« (١٩٨١) درباره گروههاي T
شاو پيامد شركت در گروههاي T را چهار مورد مي داند:
< dir="RTL" >كاسته شدن اختلاف بين »خود آرماني« و »خود تصوري« و دستيابي به واقعيتتغيير در احساسات و رفتار افرادتغيير در رفتار افرادتحت بعضي شرايط ، ايجاد اختلالات رواني شديد در افرادگفتار چهارم
نفوذ اجتماعي و كنترل هدف آموزش كلي:
آشنايي با جنبه هاي گوناگون پديده نفوذ اجتماعي و كنترل.
هدف هاي آموزش جزئي:
دانشجويان پس از مطالعه اين فصل بايد بتوانند:
< >مفاهيم زير را تعريف كنند و كاربرد آنها را در پديده هاي روان شناسي اجتماعي توضيح دهند.نفوذ اجتماعي، همنوايي، استقلال راي، ناهمنوايي، خود رهبري، ديگر رهبري، توهم كنترل، مركز يا مكان كنترل، درماندگي آموخته شده ، وابستگي خود القايي
< >عوامل موقعيتي موثر بر ميزان همنوايي،اشكال رفتارهاي مغاير با همنوايي و سنخ بندي شخصيت ها در ارتباط با همنوايي را توضيح دهند.
< >دلايل همنوا شدن فرد با جمع را بيان كنند. پديده كنترل بيروني رفتار و اراده آزاد شخص را از نظر ديدگاههاي مختلف روان شناسي اجتماعي توضيح دهند.عوامل موثر بر ايجاد توهم كنترل و اثرات اعتقاد به كنترل رويدادها را در جنبه هاي مختلف زندگي انسان بيان كنند. نقش تفاوتهاي فردي در اعتقاد به كنترل را در جنبه هاي مختلف زندگي انسان شرح دهند.واكنش هاي توام با مقاومت يا تسليم، نظير عكس العمل، درماندگي آموخته شده و وابستگي خود القايي، در برابر از دست دادن كنترل را تشريح كنند.تعريف نفوذ اجتماعي
نفوذ اجتماعي كوششي است عمدي از سوي يك فرد يا يك گروه براي ايجاد تغيير در عقايد يا رفتار ما.
مثل:
< >تغيير نگرشكاربرد استراتژيهاي قدرتدستورات مستقيم تقاضا كردنتعريف همنوايي
< >تسليم شدن به فشارهاي گروهي وقتي كه تقاضاي مستقيمي از سوي گروه در مورد همرنگ شدن فرد با گروه انجام نگرفته باشد، (دوو و رايتس من ١٩٨٤)همنوايي عبارت است از احساس فشار واقعي يا خيالي از سوي گروه به وسيله فرد كه در نتيجه سبب تغييري در رفتار او گردد (آرونسون (١٩٩٩
عوامل موقعيتي موثر بر ميزان همنوايي
< >حجم گروه ميزان تلقي گروه از افراد به عنوان واحدهاي مجزارفتارهاي مغاير با همنوايي
< >استقلال رايناهمنوايي يا ضد همنواييتعريف كنترل: