بررسي الگوهاي معماري پايدار در مدرسه آقا بزرگ کاشان

 خلاصه (چکيده )

مدارس اسلامي وشيوه زندگي وتحصيل درآنها کما بيش شبيه به هم بوده و اشتراک عنوان اسلامي و سبک تحصيل سنتي و حوزوي آن درکنار استفاده ازحجره و همدرس ويژگيهاي خاص خودرا به همراه دارد. طراحي و ساخت مدارس اسلامي در شهر کاشان متأثر از سنتها، فرهنگها، اعتقادات بومي و اقليم منطقه اي بوده است . مطالعه و بررسي مدرسه آقا بزرگ ازديد اصول معماري پايدار نشان مي دهد که با در بر داشتن اين اصول ساخته شده است . استفاده از مصالح بومي،تلفيق معماري با سايت خود، استفاده ازگودال باغچه به منظور ايجاد فضايي مناسب براي طلاب که حجره ها دراطراف آن قرار گرفته اند، درراستاي اهداف طراحي سازگار با محيط زيست است . هدف از اين مقاله بررسي ويژگي هاي معماري پايدار اين مدرسه از لحاظ زيست اقليمي است . چرا که شناخت اين عوامل در طراحي فضاهاي آموزشي پايدار در ايران مي تواند رهگشاي معماران و طراحان معاصر قرار گيرد.

کلمات کليدي: مدرسه ، پايداري، اقليم ، مصالح ، گودال باغچه

- مقدمه

سابقه ساخت اوليه مسجد، مدرسه در ايران به سالهاي بسيار قبل و ورود اسلام به ايران و ابتداي شکل گيري شهر اصفهان و متعاقب آن ساخت مسجد جامع اين شهر در ميدان کهنه - عتيق -  (سلجوقيان - قرن دوازدهم ميلادي) در اصفهان بر مي گردد [١] و با گسترش اسلام در کشور و ساخت مساجد رفته رفته دستخوش تغييرات شده و تکميل تر شد. اما همواره نياز به اين اماکن بيشتر احساس شد تا جاييکه در همجواري اغلب مساجد بزرگ شهرها چنين مکانهايي براي زندگي و تحصيل طلاب به منظور بسط و رشد تعليمات اسلامي احداث گرديد.

٢- مدرسه آقابزرگ کاشان

مسجد مدرسه يک کاربري تلفيقي است که با ظرافت خاصي کاربري مدرسه و مسجد را در کنار يکديگر قرار داده است ، بدون اينکه مزاحمتي براي يکديگر داشته باشند. اين تفکيک عملکردي به واسطه اختلاف

(شکل ٢). تصوير سه بعدي از مدرسه آقابزرگ کاشان

(مأخذ تصوير: msvi-arch.ir//http: )

 در مقابل فضاي ورودي اين ساختمان يک مهتابي قرار گرفته که فضاي مدرسه زير آن قرار دارد. مهتابي يک سکوي باز است که معمولا براي استفاده در شب هاي تابستان به کار مي رود.

-  مدرسه علميه

 مدرسه ي علميه در طبقات تحتاني اطراف صحن که به صورت گودال باغچه است قرار دارد و داراي دوازده حجره در سه طرف است . يک مدرس بزرگ بادو راهروي جنبي که راه ورود به حجره ها را نيز ممکن مي سازد در جبهه ي جنوبي قرار دارد. حجره ها طراحي خاص خود را دارند. هر حجره چند طاقچه و يک صندوقخانه دارد. راه ورود به حجره ها از طريق راهروي کناري است .

معماري سازگار با اقليم در مدرسه آقا بزرگ کاشان

کاشان دراستان اصفهان و در ناحيه مرکزي ايران واقع شده که آب و هواي گرم و خشکي دارد. نوسان درجه حرارت بين روز و شب بسيار زياد است . زمستانهاي سخت وسرد و تابستانهاي گرم و خشک از ديگر ويژگي هاي اقليمي اين منطقه است .

 يکي از بارزترين خصوصيات معماري مدرسه آقابزرگ کاشان ، هماهنگي با اقليم و پاسخگويي به همه نيازها در اين بعد است . در اين بنا علاوه بر اينکه ازجهات کلي فضايي، اين انطباق وجود دارد، با استفاده از گودال باغچه قدمي ديگر در اين راه برداشته

١-٤- جهت گيري کلي ساختمان

در مدرسه آقابزرگ کاشان بيشترين شدت تشعشعات خورشيد را مي توان در تابستان و در جبهه هاي شرقي و غربي ساختمان و در زمستان بيشترين حد تشعشعات خورشيد را در

به حداکثر رساندن شدت آفتاب در زمستان است ، لذا جهت شمالي – جنوبي ترجيح داده مي شود[٥].

٢-٤- فرم ساختمان

 توجه به ترکيبات و تنوع فضايي و حجمي در  فرم اين بنا مشخصه اصلي و دليل عمده خاص بودن اين بنا در بين بناهاي هم عصر آن است .

کند[٦].

٣-٤-پلان

 پلان ساختمان ها تا حد امکان متراکم و فشرده است و تا حدممکن تلاش شده سطح خارجي ساختمان نسبت به حجم آن کم باشد. اين تراکم و فشردگي پلان ، ميزان تبادل حرارت از طريق جداره هاي خارجي ساختمان را چه در تابستان و چه در زمستان به حداقل مي رساند و در نتيجه تا

-٤-مصالح ساختمان

 از مصالحي که براي ساخت ديوارهاي حجيم استفاده مي شود مي توان به سنگ و آجر و خشت و ... اشاره نمود.

 ويژگي ترموفيزيکال اين مصالح از عوامل مهم مي باشد. اين مصالح داراي مقاومت حرارتي

نگه مي دارد [٧].

٥-٤-گودال باغچه

معمار اين بنا با قرار دادن انسان در فضايي با تناسبات حساب شده ، در ايجاد احساس آرامش معنوي دلخواه اين دو عملکرد بسيار موفق بوده است .

خواهد ماند[٨].

٦-٤-ديوارها

 ديوارهاي حجيم به عنوان عنصر مهم مدرسه آقابزرگ کاشان و ديگر ساختمان هاي بومي شهر کاشان محسوب مي شوند. مزيت اين ديوارهاي ضخيم ويژگي هاي گرمايي آنها مي باشد. نه بتن و نه آجر عايق هاي حرارتي

خواهد کرد و در هنگام شب از طريق تشعشع يا انتقال گرما سرماي لازم را براي آنها ايجاد مي نمايند[٩].

٧-٤-بادگيرها

عنصر اقليمي ديگري که در اين ساختمان به کار رفته ، بادگير است . دو بادگير در ضلع شمالي ساختمان واقع شده است که فضاي مدرسه را خنک مي سازد و با ارتفاع و ابعادي متناسب بر جلوه و زيبايي بنا افزوده است . از

٨-٤-گنبدها براي پوشش دادن بام

انتخاب فرم گنبدي براي پوشش سقف بنا علاوه بر دليل سازه اي داراي دلائل ترموفيزيکال نيز مي باشد. پوشش نيم کره اي يک طاق داراي سطحي محدب و غير يکنواخت است که تشعشعات

٩-٤- رنگ

 رنگ ديوارها و سقف بنا در بافت قديمي شهر کاشان که شدت تابش خورشيد نسبتا زياد است

٩٠درصد و سطوح سفيد ١٠ تا ٢٠ درصد انرژي تابشي خورشيد را جذب مي کنند.

٤-  نتيجه گيري

 ١. معماري سنتي کاشان نمودي از تأمين آسايش و طراحي منطقي در اين اقليم است . ساختمان هاي داراي حياط مرکزي از جمله مسجد، مدرسه آقا بزرگ کاشان با شاخصه هايي از قبيل : جهت گيري ساختمان ، شکل

مراجع

[1] Zandieh Mahdi, Transformation of Landscape Architecture in Iran (Ph. D. Thesis), UCE. UK'(2004).