در معرفی محوطه ها که شامل 51 محوطه می باشد به ارائه ی مختصات جغرافیایی، طول، عرض، ارتفاع، وسعت محوطه ها، ارتفاع از سطح دریا، راه های دسترسی به اثر، توصیف فرم، دسترسی به منابع آب، پوشش گیاهی، آسیب های وارده به اثر، مواد فرهنگی به دست آمده از سطح تپه و توصیف مواد فرهنگی مربوط به دوره نوسنگی هر محوطه ارائه شده است. همچنین تصاویر هر محوطه و مواد فرهنگی نوسنگی مربوط به آن در پایان توصیف هر محوطه آورده شده است.

در پایان بخش توصیف محوطه ها، به شیوه ی بررسی تپه دیک سید شهرستان گنبد کاووس پرداخته شده، توصیف، گونه شناسی و نحوه ی پراکنش مواد فرهنگی این محوطه و نتایج به دست آمده از این بررسی ارائه شده است.

NGP 01: تپه شهرک صنعتی بندرگز: Tapeh Shahrak -e- Sanati

مختصات جغرافیایی اثر:

X: 234581.493

Y: 4073823.693

ارتفاع از سطح آب های آزاد: 10 متر

طول محوطه: 350 متر

عرض محوطه: 100 متر

مساحت محوطه: 35000 متر مربع

ارتفاع از سطح زمین های اطراف: 6 متر

توصیف اثر: تپه شهرک صنعتی در نزدیکی روستای باغو از دهستان انزان شرقی بخش مرکزی شهرستان بندرگز و در داخل شهرک صنعتی قرار گرفته است. فرم تپه به صورت بیضی و محور آن در جهت شرقی- غربی است. (تصویر 1)

طول این تپه 350 متر و عرض آن 100 متر و ارتفاع آن نسبت به زمین های اطراف در بلندترین نقطه 6 متر است. مالکیت این تپه دولتی و دارای کاربری صنعتی می باشد. بخش هایی از این تپه در اثر خیابان کشی های شهرک و نیز دکوپاژهای واحدهای صنعتی به شدت آسیب دیده و به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم گردیده است که قسمت شرقی سالم تر و مرتفع تر باقی مانده است، اما نیمه ی غربی به شدت آسیب دیده و به دلیل همین آسیب ها مواد فرهنگی بیشتری در سطح آن مشهود است که عمدتا شامل قطعات سفال بوده و در دو طیف سفال قرمز ساده و خاکستری روشن ساده می باشند. فرم های رایج شامل خمره های بزرگ ذخیره ی آذوقه و کاسه های دارای دسته در نزدیکی لبه هستند. همچنین ابزار سنگی از جنس چرت و در طیف رنگی قهوه ای روشن و به صورت تیغه سنگی سه بر دارای آثار روتوش نیز از سطح تپه به دست آمد. با توجه به یافته های سطحی به دست آمده، این تپه متعلق به دوران نوسنگی و عصر آهن و دوره تاریخی می باشند.

قطعات سفال مربوط به نوسنگی این محوطه دارای شاموت گیاهی و فرم ظروف به صورت دهانه باز بوده و به دو گونه ی ساده و منقوش تقسیم بندی شده که سفال منقوش دارای نقوشی به صورت خطوط ساده هندسی (موازی) است که با رنگ قهوه ای تیره بر روی پوشش غلیظ قهوه ای روشن تر کشیده شده است و شباهت زیادی به سفال های آق تپه I دارند که معرف دوره نوسنگی در منطقه است. (تصویر 2)

این اثر توسط آقایان: محمد مهدی برهانی و رجب محمد ضروری از کارشناسان مدیریت میراث فرهنگی استان گلستان در تاریخ 28/7/82 مورد ثبت منطقه ای قرار گرفت. (پرونده آثار ثبتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان، 1382)

تصویر 1- تپه شهرک صنعتی، دید از جهت جنوب تصویر 2- یافته های فرهنگی مربوط به دوره نوسنگی

: NGP 51تپه یلی ووز: Tape Yeli voz

مختصات جغرافیایی اثر:

398432.7555 X:

4159912.123 Y:

ارتفاع از سطح آب های آزاد: 185 متر

طول محوطه: 90 متر

عرض محوطه: 70 متر

مساحت محوطه: 6300 متر مربع

ارتفاع از سطح زمین های اطراف: 6 متر

توصیف اثر: این محوطه در جاده معروف به پیشکمر از مبادی ارتباطی شهرستان کلاله در دامنه های کوهستانی البرز واقع شده است. این محوطه در روستای یل چشمه در کنار چشمه ای جوشان به همین نام قرار گرفته که درحال حاضر منبع تامین آب تعدادی از روستاهای اطراف می باشد (تصویر 1).

فرم تپه به صورت بیضی، محور آن شرقی غربی و دارای سطحی صاف و فلاتی شکل است. طول این اثر 90 متر، عرض آن 70متر و ارتفاع آن نسبت به سطح زمین های اطراف 6 متر است و نسبت به آب های آزاد 180 متر بالاتر است (تصویر 2). پوشش گیاهی اثر شامل بوته های خاردار و علف های خودرو می باشد که به همین دلیل در حال حاضر باعث استقرار احشام روستا در اطراف این تپه می باشد.

قطعات سفال های نخودی و قرمز منقوش به دست آمده در این محوطه، همگی دست ساز و دارای شاموت گیاهی بوده که از نظر نقش، فرم، تکنیک و کیفیت این سفال ها قابل مقایسه با سفال های آق تپه III، سفال های نوسنگی تپه دیک سید و تپه سنگ چخماق دشت شاهرود می باشد. این قطعات همگی منقوش با نقوش هندسی شامل: نقوش موازی افقی، عمودی، خطوط مواج، باندهای پهن و ... است که از نظر تنوع نقوش، نسبت به دیگر محوطه های همچنین بر سطح این تپه ابزار سنگی های زیادی از جنس چرت در طیف رنگ های متفاوت از قهوه ای روشن و تیره تا خاکستری را شامل می شود. این ابزار شامل ریز تیغه، تیغه های چند وجهی، سنگ های مادر و ... است.

با توجه به تک دوره ای بودن و عدم وجود سفال دوره های دیگر در این محوطه و همچنین فراوانی و تنوع ابزار سنگی ، امکان وجود دوره قبل از نوسنگی با سفال (نوسنگی بدون سفال) در این محوطه محتمل به نظر می رسد که با بررسی های دقیق تر و انجام عملیات کاوش، این فرضیه مورد آزمایش قرار خواهد گرفت.

تصویر1- یل چشمه در ضلع شمالی تپه یلی ووز تصویر2- نمای تپه یلی ووز - دید از جهت شمال

تصویر3- قطعات سفال نوسنگی جمع آوری شده از تپه یلی ووز

بررسی روشمند تپه دیک سید شهرستان گنبد کاووس:

بررسی روشمند یکی از شیوه های بررسی در محوطه های باستانی است كه در مطالعۀ تپۀ دیک سید، تپه اي در 36 كيلومتري شمال شرق ترنگ تپه در دشت گرگان مورد استفاده قرار گرفته است. وسعت محوطه كمتر از 1500 متر مربع بوده و شواهدی از مواد فرهنگي دوره های نوسنگی همزمان با آق تپه III و ترنگ تپه Ia، و همچنین آثاری از عصر مفرغ میانه نیز مشابه شاه تپه IIbو IIa از شبكه ها ي طراحي شده ي تپه بصورت روشمند جمع آوری گرديد. در اين مقاله طبقه بندی، گونه شناسی و آمار برداری از داده هاي مكشوفه و ارتباط فرهنگی این محوطه با محوطه های هم افق فرهنگی دیگر در دشت گرگان و مناطق همجوار در مرکز فلات ایران، دشت شاهرود و جنوب ترکمنستان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

این پژوهش در راستای مطالعه محوطه ای نوسنگی در قسمت مرکزی دشت گرگان بوده و تلاش دارد کمکي براي شناخت توالی سفالگری و تحولات فرهنگی منطقه در این بازه زمانی و مقایسه داده های به دست آمده با دیگر محوطه های شناسایی شده و همچنین حوزه های فرهنگی همجوار مانند مرکز فلات ایران و فرهنگ جیتون در جنوب ترکمنستان بپردازد. به عبارتی دیگر ارزیابی نتایج حاصل از کاربرد یکی از روش های نو در بررسی های باستان شناختی و اطلاعات آماری حاصله از آن در این پژوهش وسیله ای برای رسیدن به اهداف مطالعاتی بود و از آنجا که در هر بررسی روشمند مقدار زیادی مواد خام مطالعاتی فراهم می شود، پرداختن به تحول فرهنگی این مواد در چارچوب بررسی روابط فرهنگی این مناطق نیز مطرح شد.

ریخت شناسی منطقه

رشته کوه البرز واقع در حاشیه ی جنوبی دریای مازندران به طول 900 کیلومتر و پهنای 60 تا 130 کیلومتر به صورت شرقی- غربی بزرگترین حائل بین مناطق کم ارتفاع حاشیه ی جنوبی دریای مازندران و فلات ایران است. این رشته کوه که به لحاظ ارتفاع واجد مرتفع ترین قلل ایران بوده، با جلوگیری از تبادل رطوبت ما بین مناطق شمالی و جنوبی، خود باعث گردید که دو اقلیم کاملا متفاوت در دو سوی آن پدیدار گردد (وحدتی نسب 1389:1). دشت گرگان نیز در شمال همین رشته کوه و در منطقه ای مرطوب و پرباران واقع شده است (تصویر 1). این دشت وسیع، که دشت گنبد کاووس را می توان قسمت مرکزی آن محسوب کرد، از شمال به حوضه ی آبریز رودخانه مرزی اترک، از شرق به کوه های آلاداغ و بینالود، از جنوب به رشته جبال البرز و از غرب به سواحل شرقی دریای مازندران محدود می شود ولی مرزهای فرهنگی منطقه در شمال و جنوب به مراتب فراتر از مرزهای جغرافیایی و سیاسی گسترش یافته است. در شمال تا دامنه های کوه های کوپه داغ، واقع در ترکمنستان کشیده می شود و در جنوب تا مناطقی در جنوب کاشان، یعنی تا منطقه ای که کوه های مرکزی با حاشیه ی کویر کمترین فاصله را پیدا می کنند، امتداد دارد (ملک شهمیرزادی و نوکنده 19:1379).

محوطۀ دیک سید نیز یکی استقرارگاه های دوره نوسنگی است که در کنار یکی از شاخه های اصلی گرگانرود و در 100 متری جنوب آن شکل گرفته است (تصویر 2).

موقعیت جغرافیایی و ریخت شناسی تپه دیک سید

تپۀ دیک سید؛ تپۀ کوچکیست که دارای 40 متر طول و 35 متر عرض و محور کشیدگی آن شمالی جنوبی بوده و نسبت به زمین های اطراف 5/2 متر ارتفاع دارد. این تپه در 25 کیلومتری جنوب غرب شهرستان گنبد کاووس و در 10 کیلومتری شمال شهرستان خان ببین و در دهستان تاتار سفلی واقع شده است و فاصله ی آن با شهرستان گرگان 50 کیلومتر است. همچنین ترنگ تپه در 36 کیلومتری جنوب غرب، شاه تپه در 55 کیلومتری غرب، آق تپه در40 کیلومتری شمال شرق و تپه سنگ چخماق شرقی در 63 کیلومتری جنوب این محوطه واقع شده اند.

زمین های پیرامون تپه در زیر کشت گندم دیم قرار دارد. سطح تپه که در مالکیت منابع طبیعی بوده پوشیده از کنگر و علف های خودرو و اطراف آن نیز پوشیده از درختچه های گز است که همین درختچه های گز خود باعث جلوگیری از دست اندازی و تسطیح آن توسط کشاورزان اطراف شده است. اما از دستبرد قاچاقچیان عتیقه در امان نمانده و با وجود مساحت اندک آن چندین بار مورد حفاری غیر مجاز قرار گرفته است. از دیگر تخریب های صورت گرفته می توان به وجود حفره های کنده شده توسط حیواناتی مانند روباه و خارپشت اشاره کرد که عمدتا در داخل چاله حفاری های غیر مجاز صورت گرفته بود و باعث تخریب برخی از لایه های باستانی این محوطه شده است (تصویر 3).

روش بررسی

بررسی تپه دیک سید در سه مرحله نقشه برداری، شبکه بندی و جمع آوری داده ها از شبکه های ایجاد شده صورت گرفت.

الف) نقشه برداری

نقشه برداری تپه دیک سید توسط یک تیم نقشه برداری و با استفاده از دوربین نقشه برداری توتال استيشن (Total Station Leica Flex Line TS09 3) در اردیبهشت ماه سال 1392 انجام شد. تهیه نقشه منحني ميزان 1:100 و فواصل خطوط منحنی میزان 10 سانتی متر انتخاب شد. نقطه ثابت اصلی اندازه گیری در راس تپه انتخاب شد وS1 نامگذاری گردید. بر همین اساس ارتفاع تپه نسبت به زمین های اطراف 5/2 متر مشخص شد. طول تپه در جهت شمالی، جنوبی40 متر و عرض تپه با جهت شرقی، غربی 35 متر است. بنابراین وسعت تپه در حدود 1400 متر مربع بوده است. البته محتمل است که رسوب گذاری دشت و تغییر مسیر بستر رودخانه که در 100 متری غرب تپه در جریان است باعث کم کردن ابعاد و ارتفاع این تپه شده است.

ب) شبکه بندی

شبکه بندی تپه با استفاده از چهار نقطه ثابت کمکی صورت گرفت که توسط دوربین در چهار گوشه ی تپه مشخص گردید و به نام های S 2 در شمال غرب، S 3 در شمال شرق، S 4 در جنوب غرب و S 5 در جنوب شرق تپه نامگذاری گردید، بصورتی که کل محوطه در داخل این 4 نقطه ی ثابت قرار گرفت و اساس شبکه بندی تپه نیز بر اساس همین نقاط ثابت صورت گرفت.

ج) نمونه برداری

پس از شبکه بندی محوطه، جمع آوری داده های سطحی صورت پذیرفت و 498 قطعه سفال از سطح آن جمع آوری گردید که با توجه به وسعت و ارتفاع محدود تپه و پایین بودن کمیت داده های این محوطه از تمام شبکه های ایجاد شده روش نمونه برداری ساده انجام شد. در این روش عملا از دخالت مستقیم سلیقه و علاقه شخصی جلوگیری شد و همه داده های فرهنگی سطحی شانس مطالعه و بررسی را دارا شدند. در این نوع نمونه برداری که تمامی مواد سطحی برای مطالعه انتخاب می شوند، نتایج آماری کاملتری در پی خواهد داشت. البته این روش فقط می تواند در مورد تپه های با وسعت کم مانند دیک سید صورت گیرد. در غیر این صورت بهتر است تپه های با وسعت و ارتفاع زیاد با روش های دیگر مانند نمونه برداری اتفاقی طبقه بندی شده و اتفاقی سیستماتیک و برداشت داده ها از شبکه ها به صورت یکی در میان انجام پذیرد.

بررسی یافته ها

یافته های فرهنگی به دست آمده از این تپه شامل قطعات سفال و ابزار و مصنوعات سنگی و ژتون های گلی بوده که البته درصد سفال های به دست آمده به مراتب بیشتر از دیگر داده ها بوده است که در بخش های پیش رو به آن اشاره خواهد شد.

ثبت و ضبط داده ها

پس از شماره گذاری سفال ها، مرحله ی ثبت و ضبط آن صورت گرفت که طی آن تمام ویژگی یافته ها در نرم افزار Microsoft Accessثبت گردید. در این جدول پس از شماره هر داده، شاخصه هایی مانند نوع قطعه، تکنیک ساخت، کیفیت پخت، میزان حرارت، نوع شاموت، رنگ خمیره، پوشش بیرونی، پوشش درونی، نوع تزیین، نوع نقش و رنگ و زمینه ی آن، فرم دهانه و قطر آن، دوره پیشنهادی و معرفی منبع استفاده شده برای گاهنگاری آن مورد توصیف، ارزیابی و آمار برداری قرار گرفت.

این تپه فاقد نامی محلی است و به خاطر قرارگیریدر 600 متری روستای کوچک دیک سید، به این نام اطلاق گردید.

- تپه برای نخستین بار در سال 1390 توسط آقای اسماعیل صفری تمک و جبرئيل نوكنده از کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی استان گلستان براي پاسخ به استعلام اداره آب شهرستان گنبد کاووس مورد بازدید قرار گرفت و نامبردگان قطعات شكسته سفال با شاموت گياهي مربوط به دوره نوسنگي از آن جمع آوري نمود (Nokandeh, 2011).

- اندازه گیری مسافت بین این محوطه ها به صورت خط مستقیم و با استفاده از تصاویر ماهواره ای Google Earth اندازه گیری شده است.

- اعضای تیم نقشه برداری عبارت بودند از: آقایان مهندس بیانی، محمد ملکا، ماشاالله رحمانی، مقداد میرموسوی و نگارنده.

5- Sample Sampling

6- برای تعیین رنگ خمیره و پوشش بیرونی و درونی و نقش، از کتاب نموداررنگ مانسل ژاپنی استفاده گردید.

قیمت: 65,000 تومان پرداخت و دانلود

#نسخه_الکترونیکی_کمک_در_کاهش_تولید_کاغذ_است. #اگر_مالک_یا_ناشر_فایل_هستید، با ثبت نام در سایت محصول را به سبدکاربری خود منتقل و درآمدفروش آن را دریافت نمایید.