پايان نامه اشاعه در مالکیت فکری
چکیده
اشاعه در اصطلاح حقوقی یعنی مالکیت مشترک دو یا چند مالک در یک مال که ممکن است هم نسبت به عین مال حادث شود و هم در مورد منفعت و حقوق مالی. هر چند که قانون مدنی فقط از مالکیت عین و منفعت سخن به میان آورده است، با اینحال در حقوق جدید، مالکیت فکری از قبیل حق مؤلف یا هنرمند نسبت به اثر و مالکیت صنعتی از قبیل حق مخترع، طراح، تاجر نسبت به نام و علائم تجاری نیز مورد شناسایی قانونگذار قرار گرفته است که هر دو از شاخه های مالکیت فکری به شمار می روند. موضوع این حقوق، شیء معین مادی نیست و در واقع تراوشات فکری انسان و اثر فکری است که به خلاقیت و آفرینش پدیدآورندگان آن وابسته بوده و با توجه به اینکه، این حقوق نیز مال محسوب می شوند و در زمرۀ حقوق مالی قرار می گیرند می توانند مشاع باشند.
اشاعه در مالکیت فکری می تواند بصورت قهری که نمونه بارز و شایع آن ارث می باشد، و یا بصورت اختیاری و در اثر عمل مشترک همانند شراکت دو یا چند مؤلف در ایجاد یک آفرینه مشترک، ایجاد شود. در این خصوص دو دیدگاه وجود دارد که یکی بر تفکیک ناپذیر بودن سهم اشخاص در خلق یک اثر فکری دلالت دارد که آن را می توان خصوصیت بارز اشاعه در مالکیت فکری دانست و دیدگاه دیگر چنین استدلال می کند که این اصطلاح بر آثار مشترکی بار می شود که یا مطلقاً تفکیک ناپذیر بوده و یا بر مبنای یک برداشت مشترک اما جداگانه می باشد، به نحوی که سهم هر یک از همکاران قابل تشخیص باشد. حقوق ایران در انطباق با هر یک از دو نظر فوق، مبهم است و رفع ابهام از قانون در این خصوص ضروری است.
از آنجایی که آفرینه مشترک دو یا چند مالک دارد، حقوق ناشی از آن اعم از حقوق مادی و معنوی متعلق به تمامی پدیدآورندگان آن می باشد. مشاع بودن حق مالکیت در آفرینۀ فکری می تواند برای مالکین مشاع، محدودیت ها و مشکلاتی هم در زمینۀ تصرفات مادی و هم در زمینۀ تصرفات حقوقی از جمله در خصوص نحوۀ تصرف و انتفاع از آفرینه، روابط شرکاء با یکدیگر، مدت حمایت، نحوۀ ثبت آفرینه و نحوۀ اقامۀ دعوا ایجاد نماید.
مقدمه
مالک یک شیء همیشه یک نفر نیست بلکه گاهی یک شیء ممکن است در آن واحد در مالکیت دو یا چند نفر باشد. اشاعه یکی از حالت هایی است که از دیرباز که انسان زندگی اجتماعی و اشتراکی خود را آغاز نموده قرین و همراه انسان بوده و امروزه همین مسأله با اهمیت و پیچیدگی بیشتری همراه انسانهاست. نمونه شایع و بارزی که سبب پیدایش مالکیت مشاع می شود، ارث است و از آن جا که حقوق مالکیت فکری نیز از اقسام حق شناخته شده است قابل انتقال بوسیله ارث می باشد؛ لذا در صورتی که پدیدآورنده یک اثر ادبی فوت می کند حق تألیف یا اختراع آن به وارثان می رسد و راهی جز مالکیت به نحو اشاعه ورثه باقی نمی ماند و این سبب کاملاً قهری و بدون ارادۀ مالکین است و گاه نیازهای اجتماعی و ضرورت ایجاب می نماید که چند نفر برای تحصیل سود یا رسیدن به اهداف عالی با یکدیگر به جمع بپیوندند و سرمایه گذاری کنند و در یک اجتماع قرار بگیرند، این اجتماع ممکن است در مالکیت های فکری یا دارایی های فکری باشد، هرگاه سخن از دارایی به میان می آید ناخودآگاه ذهن انسان به سمت مصادیق عینی مالکیت همچون پول، زمین، کالا و ... سوق پیدا می کند. این در حالی است که در دنیای امروز نوع دیگری از مالکیت مورد توجه قرار گرفته است که به مراتب از دارایی های ملموس پر اهمیت تر می باشد و از آن با عنوان مالکیت فکری یاد می شود. مالکیت فکری یا دارایی فکری محصول هوش و تلاش ذهنی انسانی بوده و در مقایسه با سایر کالاها و محصولات دارای خصایص منحصر به فردی می باشد. از جمله آنکه این نوع دارایی نتیجه مستقیم کار فکری انسان بوده و در اثر مصرف از بین نمی رود و دیگر آنکه به راحتی عرضه شده و قابلیت تکثیر دارد.
پیشرفت علم، اختراع و ابتکارات نو، باعث شده که صاحبان اندیشه، هنرمندان، متفکران و فرهیختگان بعضی جوامع تمایل به همکاری و کار عملی گروهی داشته باشند و یا در ایجاد اثری فکری، چندین نفر همکاری کنند و کار چند فکر مشابه و متجانس را بی نقص تر بدانند. بدین ترتیب در نظام اختراعات ممکن است اشخاص متعدد، یک گروه پژوهشی یا حتی دو یا چند گروه پژوهشی مانند مؤسسات تحقیق و توسعه، تلاش های خود را جهت نیل به یک اختراع با هم هماهنگ و شریک کرده باشند، در آن صورت ممکن است مجموع آنها به عنوان مخترع آن فرآیند یا محصول شناخته شود و یا مؤلفان متعدد با گردآوری کارهای خود تصمیم به خلق یک اثر می کنند که نتیجه فعالیت آنها می باشد. برعکس در بعضی جوامع کار عملی گروهی هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته است و اندیشمندان تمایل چندانی به همکاری و تهیه آفرینۀ مشترک ندارند. درست است که در بعضی از آفرینه ها مثل سرودن شعر، مشارکت کمتر می تواند کارساز باشد ولی برعکس، خلق برخی آفرینه ها به همکاری افراد متخصص نیاز مبرم دارند، نظیر تهیه فیلم های سینمایی، ویدیویی، تهیه و اجرای ترانه ها و سروده های مختلف و یا نمایش، اثر سمعی و بصری و موسیقی و امثال آن، که موفقیت در اینگونه اثرهای هنری، با همکاری و تلاش گروهی ارتباط مستقیم پیدا می کند و اصولاً بدون همکاری و تشریک مساعی، خلق بعضی از آثار هنری امکانپذیر نخواهد بود.
آثاری را که در خلق آن دو یا چند نفر مشارکت داشته باشند مرکب می نامند. نحوۀ مشارکت آفریننده در آفرینش اثر، عامل تعیین کننده در نوع و عنوان اثر و نیز تعیین حقوق شریک همکار و اجرای آن است. در قوانین مالکیت فکری ایران از میان کارهای گروهی و آثار مرکب تنها آفرینه مشترک تعریف شده و از انواع دیگر این آثار از قبیل آثار جمعی و ثانوی ذکری به میان نیامده است. آفرینه مشترک را نیز در صورتی قابل تحقق می داند که دو یا چند نفر در تهیه اثر همکاری داشته باشند و سهم هر یک از دیگری متمایز نباشد و افراد در ایجاد اثر تأثیر مثبت داشته باشند.
هر پژوهشی مسبوق به وجود سوالی است. به عبارت دیگر هدف از تحقیق، یافتن پاسخ هر سوال مطروحه است. بنابراین باید سوال مورد نظر و حدود و ثغور آن در نزد محقق معلوم باشد و الا وصول به مقصود مشکل خواهد بود. در مورد موضوع حاضر یعنی «اشاعه در مالکیت فکری» نیز ابتدا لازم است به اهمیت موضوع و اهداف مورد نظر بپردازیم و سپس به تبیین روش کار و سوالات و فرضیات تحقیق، سوابق آنها و مفاهیم و تعاریف و نهایتاً اشاره ای به ترتیب فصول داشته باشیم.
فهرست مطالب:
چکیده 1
مقدمه 2
فصل اول: مفاهیم و تعاریف اشاعه و مالکیت فکری
1-1- مفهوم اشاعه و انواع آن 7
1-1-1- مفهوم و ارکان اشاعه 7
1-1-1-1- تعریف و ماهیت حقوقی اشاعه 7
الف- تعریف لغوی و اصطلاحی اشاعه 7
ب- ماهیت حقوقی اشاعه 8
1- اجتماع حقوق به نحو قابل تفکیک 8
2- اجتماع حقوق به نحو غیرقابل تفکیک 9
1-1-1-2- ارکان اشاعه 9
الف- اجتماع 9
ب- حقوق 9
ج- تعدد مالکین 10
د- شیء واحد 10
ه- به نحو اشاعه 10
1-1-2- انواع اشاعه 11
1-1-2-1- انواع اشاعه از جهت مال مشاع ( موضوع اشاعه ) 11
الف- اشاعه در اعیان 12
1- عین معین 12
2- کلی در معین 12
3- کلی فی الذمه 13
ب- اشاعه در منفعت 13
ج- اشاعه در حقوق 13
1- اشاعه در حقوق دینی ( طلب ) 14
2- اشاعه در حقوق مالکیت فکری 15
1-1-1-2- انواع اشاعه از جهت سبب آن ( منشأ اشاعه ) 15
الف- اشاعه ارادی 16
1- عقد ناقل 16
2- عمل شرکاء 17
ب- اشاعه قهری 17
1-2- مفهوم و ماهیت مالکیت فکری 18
1-2-1- تعریف و مصادیق مالکیت فکری 18
1-2-1-1- تعریف مالکیت فکری 18
1-2-1-2- مصادیق مالکیت فکری 20
الف- مالکیت صنعتی و تجاری 20
ب- مالکیت ادبی و هنری 21
1-2-2- ماهیت مالکیت فکری 22
1-2-2-1- اندیشه های حقوق عرفی 22
الف- نظریه حقوق طبیعی 22
ب- نظریه حقوق کار 23
ج- نظریه حقوق شخصی 24
د- نظریه حقوق مالی و غیرمالی 24
ه- نظریه حقوق عینی و دینی 25
و- نظریه مالکیت عینی 25
ی- نظریه حقوق فکری 26
1-2-2-2- اندیشه های فقهی 27
الف- نظریه فطری بودن مالکیت 29
ب- نظریه علم حصولی 30
ج- نظریه اشتراکی بودن 31
د- نظریه مالکیت اعتباری 32
ه- نظریه مالکیت تکوینی 32
فصل دوم- جایگاه و منشأ اشاعه در مالکیت فکری
2-1– جایگاه و مصادیق اشاعه در مالکیت فکری 34
2-1-1- جایگاه اشاعه در حقوق موضوعه 34
2-1-1-1- اشاعه در قانون مدنی 34
2-1-1-2- اشاعه در سایر قوانین 36
2-1-2- مصادیق ایجاد اشاعه در مالکیت فکری 37
2-1-2-1- ارث 37
2-1-2-2- آثار دانشگاهی 39
الف- فرض مالکیت پدیدآورنده 40
ب- فرض مالکیت دانشگاه 41
1- مدل دکترین کار در برابر مزد 41
2- مدل قاعده استفادۀ گسترده از منابع دانشگاهی 43
3- مدل وجود قرارداد 45
ج- فرض مالکیت مشترک دانشگاه و پدیدآورنده 46
2-1-2-3- پارک علم و فناوری 47
2-2- منشأ اشاعه در مالکیت فکری 49
2-2-1- تعدد آفرینندگان آفرینه فکری 49
2-2-1-1- اثر مشترک 50
الف- تفکیک ناپذیر 50
ب- تفکیک پذیر 51
2-2-1-2- اثر جمعی 52
2-2-1-3- اثر ثانوی 52
2-2-2- آثار مرکب در نظام های حقوقی مختلف 53
2-2-2-1- اثر مشترک در نظام های حقوقی 53
الف- اثر مشترک در سایر کشورها 53
1- حقوق انگلستان و ایالات متحدۀ آمریکا 54
2- حقوق آلمان و ژاپن 54
3- حقوق فرانسه 54
ب- اثر مشترک در حقوق ایران 55
ج- نقد نظام حقوقی ایران در خصوص اثر مشترک 55
1- نگرش قانونگذار در قوانین مصوب 56
2- بررسی پیش نویس لایحۀ قانون جامع حمایت ازحقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط 57
2-2-2-2- اثر جمعی در نظام های حقوقی 58
الف- اثر جمعی در سایر کشورها 58
1- حقوق انگلستان 58
2- حقوق ایالات متحدۀ آمریکا 58
3- حقوق فرانسه 59
ب- اثر جمعی در حقوق ایران 62
1- نگرش قانونگذار در قوانین مصوب 62
2- بررسی پیش نویس لایحۀ قانون جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط. 62
ج- وضعیت حقوقی آثار سینمایی 63
2-2-2-3- آثار ثانوی در نظام های حقوقی 65
فصل سوم- احکام و آثار اشاعه در مالکیت فکری
3-1- رابطه حقوقی آفرینه فکری با پدیدآورنده 69
3-1-1- انواع حقوق پدیدآورنده و اوصاف آن 69
3-1-1-1- انواع حقوق پدیدآورنده 69
الف- حق مادی ( مالی) 69
ب- حق معنوی ( اخلاقی) 69
3-1-1-2- اوصاف حقوق پدیدآورنده 70
الف- اوصاف حقوق مادی 70
1- قابل انتقال بودن 70
2- محدودیت زمانی 71
3- محدودیت مکانی 71
ب- اوصاف حقوق معنوی 71
1- غیرقابل انتقال بودن 72
2- عدم محدودیت زمانی 72
3- عدم محدودیت مکانی 72
3-1-2- انواع حقوق مادی و معنوی در نظام صنعتی و ادبی هنری 73
3-1-2-1- حقوق مادی مؤلف 73
الف- حق نشر و تکثیر 73
ب- حق ترجمه 73
ج- حق اجرا و عرضه 74
د- حق استفاده از پاداش و جایزه 74
ه- حق اقتباس، تلخیص و تبدیل 74
3-1-2-2- حقوق مادی مخترع 75
الف- حق ساخت و تولید 75
ب- حق اعطای مجوز بهره برداری 76
ج- حق فروش و عرضه برای فروش 77
د- حق انجام واردات 77
ه- حق انتقال 78
1- انتقال ارادی 78
2- انتقال قهری 81
3-1-2-3- حقوق معنوی مؤلف و مخترع 82
الف- حق انتساب اثر به پدیدآورنده (حق ولایت بر اثر ) 82
ب- حق حرمت و تمامیت اثر 82
ج- حق تصمیم گیری در مورد انتشار اثر 83
3-1-3- تعیین مالک محصول کار گروهی 83
3-1-3-1- بیان قاعده و استثنائات آن 83
الف- موارد عدم تملک کلیه پدیدآورندگان نسبت به محصول مشترک 83
ب- موارد عدم تملک بعضی پدیدآورندگان نسبت به محصول مشترک 84
3-1-3-2- حقوق پدیدآورندگانی که مالک نیستند 87
3-1-4- تعیین سهم و نوع مالکیت مالکان « حاصل کار گروهی » 87
3-1-4-1- حکم حیازت مباح اشتراکی و عمل اشتراکی 88
الف- نظر فقه امامیه 81
ب- موضع حقوق موضوعه ایران 89
3-1-4-2- حکم اثر مشترک 89
3-2- ضوابط خاص حاکم بر آفرینه های مشترک 91
3-2-1- روابط حقوقی شرکاء در آفرینه مشترک 91
3-2-1-1- قابلیت بیع اموال فکری . 91
الف- لزوم مالیت مبیع 91
ب- لزوم عین معین بودن مبیع 92
3-2-1-2- قابلیت رهن اموال فکری 93
3-2-1-3- تصرف، اداره، کنترل 98
3-2-1-4- انتقال سهم هر یک از شرکاء 101
الف- انتقال سهم در سیستم اشاعه سنتی و شرکت مدنی 101
ب- انتقال سهم در مصادیق مالکیت فکری 101
3-2-2- اخذ گواهی ثبت در آفرینه های مشترک 103
3-2-2-1- گواهینامۀ مشترک در مالکیت ادبی و هنری 103
3-2-2-2- گواهینامۀ مشترک در مالکیت صنعتی 105
3-2-3- نحوۀ اقامه دعوا در آفرینه مشترک 107
3-2-3-1- طرح دعوا مربوط به حق مالی 109
3-2-3-2- طرح دعوا مربوط به حق معنوی 111
3-2-4- مدت حمایت در آفرینه های مشترک 112
3-2-4-1- آفرینۀ ادبی و هنری مشترک 112
3-2-4-2- آفرینۀ صنعتی مشترک 117
نتیجه گیری 119
فهرست منابع :
الف- منابع فارسی 122
1- قوانین و مقررات داخلی 122
2- کتب 122
3- نشریات و مقالات 125
4- پایان نامه ها 127
5- کنوانسیون های بین المللی 127
ب- سایت های علمی، تحقیقاتی و پژوهشی 128
ج- منابع فقهی 128
د– منابع انگلیسی 129
چکیده انگلیسی
بیان اهمیت موضوع:
موضوع مالکیت فکری که ناشی از هنر و ابتکارات انسان است بحث نوینی نیست. بلکه با پیدایش انسان، مالکیت فکری نیز به وجود آمده است. چون که فکر، قدرت لاینفکی بوده که انسان هیچ وقت از آن خالی نبوده و همیشه به منظور رفع نیازهای خود از آن بهره می گرفته است. مالکیت های فکری به عنوان یکی از مهمترین ابزار توسعه و پیشرفت جوامع و عامل پیشی گرفتن آنها از دیگر جوامع در صحنۀ جهانی به شمار می آید و به علاوه اهمیت موضوع با توجه به اینکه امروزه فرهیختگان و دانشمندان تمایل به کارهای گروهی دارند و بیشتر کارهای تحقیقاتی به صورت گروهی و در مؤسسات با همکاری افراد متعدد انجام می شود دو چندان شده و جوامع را در جهت تدوین و تصویب مقرراتی جامع در راستای حمایت از اینگونه حقوق ترغیب می نماید.
اهداف تحقیق :
به جهت نواقص و ابهاماتی که در قوانین و مقررات مربوط به حقوق مالکیت فکری در حقوق موضوعه ایران وجود دارد، شایسته است تا در این خصوص کنکاش و پژوهش بیشتری صورت گرفته و بستر علمی مناسبی برای قانونگذاران در راستای رفع این نقصان به وجود آید. در این پژوهش درصددیم تا به بررسی راه های ایجاد و آثار و احکام اشاعه در مالکیت فکری، نظام حقوقی ادارۀ اموال فکری مشترک و نظام حقوقی نقل و انتقال اموال فکری مشاع پرداخته و راهکارهایی با استفاده از موازین قانونی برای رفع نواقص و خلأهای قانونی ارائه گردد. ما در این راستا وضعیت آثار سینمایی را به عنوان یک کارگروهی در حقوق ایران مورد مدّاقه قرار داده و مباحثی از جمله وجود یا عدم وجود یک نظام حقوقی واحد در هر دو حوزۀ مالکیت ادبی- هنری و صنعتی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده ایم.
همچنین هدف رفع نقایص و ابهامات قوانین موجود از جمله نقص موجود در اختراعات همچون نحوۀ رسیدگی و ثبت، ضمانت اجرایی و کیفری، اختراع اشتراکی و چگونگی ثبت اختراع می باشد.
سوالات و فرضیات:
سوالات
1- آیا اشاعه با سابقۀ فقهی که فقط در عین پذیرفته شده با توجه به رویکرد جدیدی مثل حقوق مالکیت فکری نیز قابل طرح است؟
فرضیات:
- براساس نظام حقوقی ایران، اشاعه در مالکیت فکری نیز قابل تحقق است.
2- الف- ممکن است اختیاری و ناشی از اراده شرکا یا در اثر عمل مشترک باشد.
ب- ممکن است قهری و در نتیجه ارث باشد.
پیشینه تحقیق:
نظام مالکیت فکری از بدو شکل گیری، از مباحث نظری و فلسفی بسیار متأثر بوده است. حق پدید آورندگان توسط دولت ها، پس از شکل گیری به رسمیت شناخته شد و نظریه پردازان ضمن نوشته های خود به این موضوع پرداخته اند. اما در خصوص پژوهش یعنی اشاعه در مالکیت فکری، با بررسی هایی که صورت گرفت تا کنون به صورت جداگانه منبعی در اختیار نمی باشد. تنها نظریه پردازان حقوق مالکیت فکری بخشی از آثار خود را به تعریف اختراع اشتراکی و اثر مشترک اختصاص داده اند.
مفاهیم و تعاریف :
اشاعه: این واژه در لغت به معنی «انتشار» و «پخش کردن» می باشد، و در اصطلاح حقوقی یعنی مالکیت مشترک دو یا چند مالک در یک مال به نحوی که حق هر یک از مالکان در هر جزء و ذره از مال موجود، آمیخته با حق مالکان دیگر باشد، به نحوی که امکان تشخیص و تمیز حق مالکیت آنها از یکدیگر وجود نداشته باشد.