سلامت عبارت است از برخورداري از آسايش كامل جسمي، رواني و اجتماعي و نه فقط نداشتن بيماري و نقص عضو. جالب توجه است كه حكيم نظامي در كتاب پنج گنج خود، با بهره‌گيري از ايجاز شعر فارسي، تعريف طولاني سازمان جهاني بهداشت را با دو كلمه سلامت = آسودگي (سلامت به اقليم آسودگيست) بيان نموده است.
تعريف سازمان جهاني بهداشت از سلامتي، يك تعريف ايده‌آل و عملا دست نيافتني است زيرا با توجه به اين تعريف نمي توان فردي را پيدا كرد كه در هر سه بعد جسمي، رواني و اجتماعي كاملا سالم باشد، ضمن اينكه در عمل هم نميتوان مرزي بين سلامت و بيماري در نظر گرفت، در حقيقت اين تعريف مشابه قله مرتفعي است كه هيچ كس نميتواند آن را فتح نمايد ولي تلاش همه افراد بايد به سمت آن باشد و از طرفي بايد براي سطح سلامتي، طيفي قائل شد.
با توجه به تعریف سلامتی (تعریف WHO) متوجه می شویم که سلامتی یک مسئله چند بعدی است حتی امروزه علاوه بر بعد جسمی ، روانی و اجتماعی ، جنبه معنوی را هم در نظر می گیرند. و باید توجه داشت که ابعاد مختلف سلامتی و یا بیماری بر یکدیگر اثر کرده و تحت تاثیر یکدیگر قرار دارند. چنانچه مشکلات جسمی بر روان فرد مشکلات روانی بر جسم او و نیز هر دوی آنها بر جامعه و اختلالات موجود در جامعه بر هر دو بعد دیگر سلامتی اثر می گذارند لذا اقدامات انجام شده برای ارتقای سلامتی باید به تمام جوانب سلامتی فردی ( جسمی و روانی و معنوی ) و سلامت کلی جامعه توجه داشته باشد .
سیستم سلامت برای تامین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه به وجود آمده است، که این هدف با تعیین نیازها در هر زمان و تدارک خدمات متناسب با آن ها به دست می آید . در قرن بیستم در سیستم سلامت تحول و اصلاح اساسی رخداد هاست. در سال های 1960-1940 در اغلب کشورها سیستم سلامت ملی به وجود آمده است، که منابع مختلف را برای ارائه خدمات مورد نیاز مردم به وجود آورده اند و به دنبال آن در جهت اثر بخش کردن خدمات، افزایش دسترسی و عادلانه نمودن سیستم، استراتژی مراقبت های اولیه بهداشتی برای رسیدن به دورنمای بهداشت برای همه تا سال 2000 دراغلب کشورها به کار گرفته شد . در این حرکت ها بیشتر روی نیازهای مردم توجه شده و جایگاهی برای خواسته ها و یا کاهش فاصله نیاز و تقاضای مردم در نظر گرفته نشده بود. به دنبال این اصلاحات و در جهت توجه به خواسته های مردم و جامعه و نیز اثربخش تر نمودن سیستم، حرکت های اصلاحی نوینی در اغلب کشورها شروع شده است که بیشتر عملکرد سیستم سلامت را محور قرار داده و با بازنگری در وظایف آن و ارتقای ظرفیت در مدیریت، علاوه بر سلامت، پاسخگویی و نظام پرداخت منصفانه را نیز در اهداف آن قرار داده است. در این اصلاحات، نگرش سیاستگزاران سیستم سلامت از مراقبت های ابتدایی و اولیه به ارائه خدمات دارای اولویت به تمام افراد تغییر یافته است .در راستای اصلاحات اخیر در سیستم سلامت، وظایف آن به شرح زیر بیان شده است: رهبری و سیاستگذاری (Stewardship)، تولید منابع (نیروی انسانی، دانش، فضای فیزیکی و تجهیزات)، تدارک خدمات فردی و غیر فردی و تامین منابع مالی
. نتایج بررسیهای نجام شده نشان میدهد که کاربرد رفتارها و الگوهای صحیح بهداشت و به عبارتی رفتارهای بهداشتی به طور متوسط یازده سال به طول عمر فرد در مقایسه با فردی که نسبت به این رفتارها بیتوجه است خواهد افزود.
در واقع ملاک عمل در بهداشت فردی، ارایه و مسئولیت فردی است که وی را ملزم به رعایت بهداشت و خودداری از عادات غیربهداشتی میکند. زمینهساز انجام رفتارهای بهداشت، شناخت،اگاهی و نگرش صحیح است. اطلاعات و آگاهیهای فرد در زمینه بهداشت فردی در رعایت اصول و موازین بهداشت فردی میتواند زنجیرههای به وجود آورنده بیماریها مانند کمبودهای غذایی، بیماریهای انگلی، گوارشی و ... را قطع کند و چون همیشه این امکان برای ما وجود ندارد که با همه افراد محیط خود مدت طولانی معاشر باشیم و خوی ذاتی خود را آن طور که هست به آنان نشان دهیم. لذا قضاوتهای این افراد درباره ما اغلب
از روی ظاهرمان صورت میگیرد. بدین ترتیب چه غلط و چه درست، ظاهر هر کس در نحوه قضاوت مردم درباره او مؤثر میافتد پس چه بهتر که به آراستگی ظاهری توجه شود.
ظاهر آراسته به درست ایستادن، درست راه رفتن، تمیز بودن لباس و متناسب بودن آن بستگی دارد. در عین
حال پاکیزگی پوست، مو، دندانها و سایر اعضای بدن نیز در این میان اهمیت به سزا دارد. چون بیتوجهی به آنها سبب بروز بیماریهای مختلفی میشود که اگر هم واگیر نباشند، لااقل سبب دور شدن مردم از ما خواهند بود.
دقت و توجهی که هر شخصی در نگهداری سلامت و بهداشت خود اختصاص میدهد بستگی به میزان ارزشی دارد که برای این موضوع قائل است.
انسان اغلب تا هنگامی که از سلامت کامل برخوردار است معمولاً کمتر به موضوع سلامتی توجه داشته و
نسبت به اهمیت آن بیتفاوت میباشد و چشمان او بیشتر متوجه سایر مسایل و مقاصد زندگی است. فقط هنگامی فرصت پیدا میکند به ارزش واقعی آن پی میبرد. که در چنگال بیماری اسیر گردد. در این موقع است که برای اعاده سلامت خود تقلا و تلاش نموده و با خود میگوید «راستی سلامتی مهمترین نعمتی است که در زندگی نصیب بشر شده است» و این همان کسی است که تا قبل از ابتلا به بیمرای کمترین توجهی به سلامت و بهداشت خود نداشت.
آری انسان تاچیزی را از دست ندهد، به ارزش آن پی نخواهد برد به عبارت سادهتر از دست دادن آن چیز سبب میشود که چشم انسان نسبت به اهمیت و ارزش آن بازتر شود. عدهای از مردم تصور میکنند که وقتی در شخص علایم بیماری خاصی پیدا نباشد سالم بوده و بهداشت وی رعایت شده است بدین لحاظ مبنی ارزشیابی بهداشتی را تنها در سالم بودن می دانند.
البته سلامتی متضمن بیمار نبودن است ولی سالم بودن چیزی بیشتر از بیمار نبودن است.یک لحظه به جوابی که به احوالپرسی دیگران میدهید فکر کنید وقتی کسی از شما میپرسد«حال شما چطور است» قبل از جواب دادن چه فکری میکنید؟ آیا گفتن کلمه «خوبم» به این معنی است که در بدن خود دردی احساس نمیکنید و بیمار نیستید؟ یا آن که منظورتان این است که یک «شمای» دیگر هم علاوه بر بدنتان وجود دارد که خوشحال،
راضی، خوب است اگر چنین است، پس وجود شما ترکیبی از تن و روان شماست که به هم وابستگی دارند و سلامت یکی در سلامت دیگری مؤثر است به عبارت سادهتر تأمین بهداشت با حفظ سلامت و بهداشت تن و روان توأماً عاید میگردد. و عدم ابتلا به بیماری یا ناتوانی و نقص عضو دلیل بر سلامت و بهداشت نیست بلکه سلامت روانی نیز همراه با سلامت جسمانی در تکمیل بهداشت باید منظور گردد.
در مقابل کسانی که نسبت به مسایل بهداشت بیگانه بوده و یا توجه کمتری به آن دارند و افرادی نیز
وجود دارند که نهایت دقت در بهداشت خود به عمل میآورند این افراد دارای قدرت وکارایی بیشتری بوده، خوب میاندیشند و با حوصله زیاد و رفتار پسندیده با دیگران معاشرت مینمایند. شما علایم سلامت کامل را در چهره و رفتار آنها به خوبی تشخیص میدهید.تمامی اعضای بدن آنان دارای شرایطی است که لازمه یک فرد سالم میباشد و سلامتی رادر گفتار و کردار این افراد که با قدرت، پر حوصله، خونسرد و شاد هستند میتوان
تشخیص داد.
هر کس بامراعات بهداشت قادر است از لحاظ جسمانی , روانی و اجتماعی در وضع مناسبی قرار گرفته و وظیفه ای را که نسبت به خود و افراد خانواده و جامعه خود دارد به خوبی ادا کند
عبارتست از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی، نه فقط نبودن بیماری و معلولیت، شخص سالم کسی است که علاوه بر سلامت جسم از سلامت روان نیز برخوردار بوده و از نظر اجتماعی و روحی در آسایش باشد.
بهداشت عبارتست از نگهداری و ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماریها و افزایش قدرت روحی، جسمی و اقتصادی در افرادی که به علت بیماری ناتوان شده‌اند.
یکی از فعالیتهای سازمان یافته اجتماعی است که به منظور حفظ، ارتقاء و بازسازی سلامت افراد انجام میگیرد و در برگیرنده خدماتی است که به کل جامعه ارایه میشود.
شامل دستورالعملهایی است که در جهت تأمین، حفظ و ارتقای بهداشت و سلامتی فرد بکار میرود.
▪ بهداشت پوست :
پوست یکی از اعضاء مهم و وسیع بدن است. که حاوی غدد مواد چربی است، در نتیجه فعالیت این غدد، آب، مواد زائد، املاح و مقداری چربی از طریق پوست از بدن دفع میشود. دفع مواد مزبور به همراه فعالیت باکتریهایی که در نقاط مختلف پوست، خصوصاً در نواحی گرم و مرطوب زندگی میکنند سبب تخمیر مواد موجود در عرق و پوست میشوند. به این ترتیب بوی نامطبوعی ایجاد می‌نماید که جهت رفع آن، اقداماتی باید انجام داد.
فعالیت غدد مولد عرق در سنین بلوغ فوق‌العاده زیاد بوده و با ورزش، گرمی هوا، پوشیدن لباسهای ضخیم، خستگی، عصبانیت، نگرانی، هیجان، بیشتر میشود و به منظور محافظت از پوست و رعایت بهداشت توجه به موارد زیر ضروری است:
هر کس باید بدن خود را حتی‌الامکان همه روزه یا حداقل هفته‌ای دوبار با آب و صابون بشوید.
تعداد دفعات استحمام با توجه به دمای هوای، میزان فعالیت، آلودگی هوا و محل کار متفاوت است .
شستشوی بدن با آب و صابون، پوست را از وجود مواد زائد پاک میکند. مواد قلیایی موجود در صابون، سبب حل شدن در چربیها و مواد زائد موجود بر پوست شده و جلوی انسداد منافذ پوستی را میگیرد.
استحمام با آب گرم نه تنها سبب بهتر حل شدن مواد زائد و نرمی و لطافت پوست میشود بلکه رفع خستگی عضلانی و افزایش خون گیری پوست را نیز شامل میشود.
استحمام، بلافاصله پس از صرف غذا، موجب گشاد شدن عروق پوست بدن شده و خون را از معده و دیگر اندامهای داخلی متوجه پوست میکند.
برای استفاده از انواع صابون و شامپو باید به نوع پوست (چرب، خشک، معمولی) توجه کرد.
استفاده از وسایل شخصی در استحمام ضروریست . چرا که استفاده مشترک از این وسایل سبب انتقال بیماریهای عفونی و قارچی میشود.
از آنجا که بسیاری از بیماریهای انگلی و عفونتهای روده‌ای از طریق دستها و ناخنهای آلوده انتشار می‌یابند، شستن صحیح دستها و کوتاه کردن ناخن‌ها بطور مرتب ضروری است .
قبل از غذا خوردن، طبخ غذا، هنگام آماده کردن ظروف و وسایل سفره، بعد از رفتن به توالت و دست زدن و نظافت کردن حیوانات ـ باغبانی و زراعت و پس از ملاقات و تماس با بیماران مبتلا به بیماریهای واگیر، شستن صحیح دستها، توصیه میشود.
عادات جویدن ناخن غیر بهداشتی بوده و سبب ابتلای فرد به بسیاری از بیماریها خواهد شد.
شست و شوی روزانه پاها، از تجزیه عرق و بوی نامطبوع پا جلوگیری میکند.
استفاده از کفش مناسب به نحوی که هیچ‌گونه فشاری به پا وارد نکرده و سبب تغییر فرم طبیعی استخوان بندی پا نشود، از نکات مهمی است که باید در مورد سلامت پا و ستون فقرات، بدان توجه نمود.
▪ بهداشت مو :
ـ موی سالم، ظاهری درخشان، مرتب و قابل انعطاف دارد نکات اساسی که در بهداشت مو باید مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:
نوع شامپو و سایر مواد پاک کننده مهم بوده و انتخاب صحیح آنها با توجه به مشخصات مو، به ویژه میزان چرب بودن آنها است و باعث تقویت رشد مو و سالم ماندن آنها میشود.
برس کشیدن روزانه موها باعث تشدید سرعت جریان خون
در پوست سر شده و از جمع شدن گرد و غبار و مواد زائد در پوست سر جلوگیری به عمل می‌آورد.
شوره سر با شستن مرتب موها، شانه کردن و برس زدن قابل کنترل خواهد بود.
پس از شست شوی موها، برای خشک کردن آنها باید از مالش شدید با حوله خودداری شود و بجای آن، موها را با فشار دادن به حوله خشک کرد.
دفعات شست و شوی موها به نوع آن (چرب ـ خشک ـ معمولی) بستگی دارد.
▪ بهداشت چشم :
ـ اختلال در بینایی، سبب کاهش ارتباط فرد با محیط و توان یادگیری وی میشود. به منظور پیشگیری از بروز اختلال در قوه بینایی، رعایت این نکات بهداشتی ضروری است :
استفاده از حوله شخصی و تمیز، در پیشگیری از عفونتهای چشمی، امری بسیار مهم است.
هنگام مطالعه می‌بایست از نور کافی که از پشت سر و طرف چپ می‌تابد، استفاده نمود و فاصله چشمها از سطح مطالعه باید بین ۴۵ـ۳۰ سانتی متر باشد.
در صورت بروز عوارضی مانند تاری دید، اختلال در قدرت بینایی، خستگی در هنگام مطالعه و ... سریعاً به چشم پزشک مراجعه کنید.
مصرف غذاهای متنوع و مناسب، خصوصاً غذاهای حاوی ویتامین A ، در سلامت چشمها نقش اساسی دارد.
در صورت مشاهده هر گونه اختلال در ظاهر چشمها، اعم از افتادگی پلک، قرمزی، تورم، انحراف و ... باید سریعاً به پزشک مراجعه نمود.
در صورت ورود اجسام خارجی و یا مواد شیمیایی به چشمها از مالش آنها خودداری نمایید و سریعاً چشم را با مقادیر فراوان آب، شست و شو داده و با یک گاز تمیز پوشانده و سریعاً به پزشک مراجعه نمایید.
برای شست و شوی چشم از ماساژ آن به هنگام شست و شو، جداً خودداری نمایید. بهترین راه این است که پلک ها را از دو طرف کنار زده و چشم را در زیر شیر آب نگهدارید.
شامل دستورالعمهایی است که در جهت تامین، حفظ و ارتقای بهداشتی و سلامتی فرد بکار میرود.
بهداشت کارکنان :
کارکنان واحدهای تولیدی مواد غذایی از عوامل بالقوه انتقال آلودگی به مواد غذایی و محیط کار هستند از آنجایی که با مواد اولیه و فرآورده ها و دستگاهها و تجهیزات و مواد بسته بندی در تماس هستند میتوانند میکروبهای پوست و دستگاه گوارش و دستگاه تنفس خود را به آنها انتقال دهند. بنابراین رعایت مسائل بهداشتی الزامی است.
راههای آلودگی مواد غذایی توسط کارکنان:
چنانچه کارکنان در محیط کار موازین بهداشت را رعایت ننمایند به اشکال گوناگون موجب آلودگی مواد غذایی و محیط کار میشوند که مهمترین آنها عبارتند از :
از آنجا که تعدادی از میکروبها همواره به صورت طبیعی بر روی قسمتهای مختلف پوست وجود دارند و انتقاتل آنها به مواد غذایی میتواند سبب ایجاد بیماری شود بنابراین جهت جلوگیری از ورود میکروبها به مواد غذایی رعایت بهداشت پوست از جمله استحمام منظم توصیه میگردد. همچنین بسیاری از بیماریهای انگلی و عفونتهای روده ای از طریق دستها و ناخنهای آلوده انتشار می یابند شستن صحیح دستها قبل از غذا خوردن، طبخ غذا ، هنگام آماده کردن ظروف و وسایل سفره، بعد از رفتن به توالت و پس از ملاقات و تماس با بیماران مبتلا به بیماریهای واگیر ضروری میباشد.
برای جلوگیری از ورود میکروب های دست به مواد غذایی،موارد زیر توصیه میشود:
*استفاده لاز دستکشهای پلاسنتیکی یکبار مصرف برای مواردی که دست با مواد غذایی تماس مستقیم دارد.
*کوتاه کردن ناخن ها به ویژه ناخن های شکسته تا محل شکستگی
*عدم استفاده از جواهرات و اشیای زینتی مانند حلقه انگشتر ،دستبند و مانند اینها در حین کار به دلیل انتقال آلودگی به مواد غذایی.
دهان . حلق.بینی.چشم.گوش
در این قسمت از اندام های بدن به دلیل بالا بودن رطوبت و دما ،امکان رشد و نمو و تکثیر میکرو ارگانسم ها بیشتر است میکروارگانیسکم های موجود در دهان و بینی از راه سرفه ،عطسه و صحبت کردن به مواد غذایی و محیط کارو از طریق بوسیدمن به دیگران منتقل میشود، بدیهی است کارگرانی که دست خود را وارد دهان و بینی و گوش میکنند، ممکن است میکروبهای موجود در این اعضاء را از راه دست به مواد غذایی منتقل کنند برای جلوگیری از انتقال میکروبهای دهان و بینی به مواد غذایی گرفتن دستمال جلوی دهان و بینی موثر است و در هر حال از سرفه کردن و عطسه کردن در برابر مواد غذایی باید خودداری شود.
در عفونت های چشم نیز عامل عفونت از راه ریزش مژه در مواد غذایی و دست اتفاق می افتد.
بنابراین افرادی که در