در اجرای سازه‌های عظیم، علاوه بر مسائل مختلفی که در محاسبات و طراحی آنها مطرح است، تکنولوژی ساخت نیز مسئله مهمی است که می‌تواند بر تمام طرح تأثیرات زیادی داشته باشد. سازه‌های بتن آرمه نیز از این مسئله مستثنی نیستند. در سالیان متمادی روشهای جدیدومؤثری برای تسهیل در قالب بندی بتن به وجود آمده است. یکی از این روش‌ها استفاده از قالب‌های لغزنده (به انگلیسی: slip form) است که بیشتر برای اجرای سازه‌های مرتفع مورداستفاده قرار می‌گیرد.

تجربه نشان داده است که استفاده از قالبهای لغزنده مؤثرترین روش اجرائی سازه‌های بتنی مرتفع با مقطع و ضخامت دایره متغیر، همانند برجهای تلویزیونی، سیلوها، برجهای خنک‌کننده می‌باشد

ساخت یک سازهٔ بتونی با روش قالب لغرنده

انواع قالب‌های لغزنده

• قالب لغزنده قائم
• قالب لغزنده افقی
• قالب‌های رونده
• قالب‌های پرنده

قالب‌های لغزنده قائم

اساس روش اجرای قالب لغزنده عمودی این است که قالب به ارتفاع ۱ تا ۱٫۵ متر در فواصل زمانی متناوب به بالا کشیده می‌شود. در ضمن بالا کشیدن قالب عملیات بتن ریزی و آرماتور بندی نیز ادامه  می‌یابد و دائماً مخلوط بتن از بالا به درون قالب ریخته شده و ضمن حرکت قالب به سمت بالا بتن سخت شده از قسمت زیرین قالب جا می‌ماند. سرعت حرکت قالب به نحوی تنظیم می‌شود که بتن در زمان خارج شدن از قالب ضمن تحمل وزن خود، جهت حفظ شکل خود از مقاومت کافی برخوردار باشد. قالب بندی لغزان قائم را می‌توان بر اساس حرکت پیوسته انجام داد و یا آن را طوری برنامه ریزی کرد  که در ارتفاع معینی متوقف گردد و سپس حرکت لغزان خود را مجدداً از سر گیرد. معمولاً حرکت قالب لغزان با سرعتی یکنواخت صورت می‌گیرد. در صورتی که قالب لغزان دارای توقف باشد درزهایی به وجود می‌آیند که با درزهای میان مراحل بتن ریزی در عملیات ساختمانی با قالب ثابت فرقی ندارد. قالب لغزنده در امتداد قائم با سرعتی یکنواخت حرکت می‌کند و این سرعت به اندازه‌ای است که هر مقطع از بتن در طول مدت زمان لازمی که برای گیرش اولیه نیاز دارد درون قالب می‌ماند. روش قالب لغزنده عمودی برای سازه‌های پوسته‌ای با ضخامت جدار ثابت و یا تقریباً ثابت به کار می‌رود. قالب‌های لغزان قائم توسط جکهایی به بالا حرکت داده می‌شوند که بر روی میله‌های صاف یا لوله‌های سازه‌ای کار گذاشته شده در بتن سخت عمل می‌کنند. این جکها ممکن است از نوع دستی، بادی، برقی و یا هیدرولیکی باشند. سکوهای کار و داربست‌های کارگران پرداختکار نیز به قالب بندی متصل و به همراه آن حرکت می‌کنند.

قالب‌های لغزنده افقی

این نوغ قالب برای ریختن بتن دیوارهای طولانی، کف و جداره کانال‌های بزرگ، بتن ریزی شیبها، کف تونلها و سطح راه‌ها به کار می‌رود. به دلیل اینکه اکثر قالب بندی‌های افقی لغزان بر روی تکیه گاه ثابت قالب مانند سنگ یا خاک انجام می‌شود، این عملیات اصولاً عملیات تحکیم، شمشه کشی، پرداختکاری است. ماشین قالب لغزان معمولاً بر روی ریل یا سکوی شکل داده شده حرکت می‌کند. بخش دریافت بتن ماشین ناوه‌ای است که برای توزیع یکنواخت بتن در تمامی بخشهای قالب طراحی شده است. متراکم ساختن بتن توسط لوله لرزانی انجام می‌شود که با لبه جلویی قالب موازی و  کمی جلوتر از آن قرار دارد. متراکم کردن بتن سازه را می‌توان با ویبراتورهای دستی نیز انجام داد. لوله‌های بتنی در جای یکپارچه نیز با استفاده از روش قالب بندی لغزان افقی تولید می‌شوند. ساخت پوششی کامل تونل با قالب بندی لغزان نیز انجام شده است.

قالب‌های رونده

قالب‌های رونده یا قالب‌های بالا رونده قالب‌هایی هستند که پس از هر بار بتن ریزی از سطح بتن فاصله گرفته و به صورت خزنده (با فشار جک و یا با استفاده از کارگر و جرثقیل) جابجا می‌شوند. این قالب‌ها معمولاً برای اجرای دیوارهای بلند کاربرد دارند. در اجرای سنتی دیوارهای بلند لازم است که دو طرف دیوار داربست بندی گردد اما در شیوه قالب‌های رونده، قالب هر مرحله به مرحله قبلی متکی شده و قالب همانند یک صخره نورد به سمت بالا صعود کرده و مراحل فوقانی دیوار را به اجرا در می‌آورد، بدون اینکه نیاز به داربست جانبی داشته باشد. هر مرحله از اجرای دیوار به این شیوه را لیفت می‌گویند. در این قالب‌ها از دو سری قالب استفاده می‌شود و در هر مقطع یک سری قالب بر بالای سر قالب سری قبل استقرار پیدا می‌کند. بدین ترتیب که در حدود ۵۰ تا ۷۰۰ سانتی‌متر از بالای قالب، سوراخی کار گذاشته می‌شود و قالب توسط جرثقیل بلند شده و پای آن در سوراخ مذکور توسط بولت محکم می‌شود و قالب توسط جک در وضعیت شاقول تثبیت می‌شود. سوراخ لیفت اول در لیفت دوم نیز ایجاد می‌گردد تا در اجرای لیفت سوم مورد استفاده قرار گیرد.

قالب‌های پرنده

اصطلاح قالب پرنده به سیستمی اطلاق می‌شود که اجزا آن به یکدیگر متصل شده و یک واحد بزرگ را تشکیل می‌دهند که به آن عرشه می‌گویند. این سیستم برای قالب بندی دال بتنی در  ساختمانهای چندین طبقه مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس از آنکه بتن هر طبقه ریخته شده و مقاومت لازم را کسب کرد، قالب پرنده (بدون جاسازی اجزا) از بتن جدا شده و به صورت افقی به سمت بیرون ساختمان حرکت داده می‌شود و در بیرون ساختمان بالا کشیده می‌شود تا در موقعیت جدید برای یک دال دیگر مورد استفاده مجدد قرار گیرد. اصطلاح "قالب عرشه پرنده" از آنجا گرفته شده است که این قالب به سمت بیرون ساختمان حرکت داده می‌شود (پرواز می‌کند) و به سمت بالا کشیده می‌شود تا در تراز طبقه بالاتر مورد استفاده قرار گیرد. هر واحد قالب پرنده از اجزا سازه‌ای مختلفی از جمله: خرپاها، تیرها، تیرچه‌ها و رویه فلزی یا پلاستیکی تشکیل و مونتاژ می‌شود تا چندین بار مورد استفاده قالب بندی دالهای ساختمان قرار گیرند. این قالب‌ها را می‌توان برای نگاه داشتن تیرها و شاه تیرها، دالها و سایر اجزا سازه‌ای مورد استفاده قرارداد

اجزاءقالب لغزنده

1. یوغ
2. پشت بندهای افقی (کمرکش)
3. قالب بدنه

یوغ دو وظیفه اصلی دارد، مقاومت در مقابل فشارهای جانبی بتن، وانتقال بارها به محل میله جک‌ها. وظیفه پشت بندها نیز دادن مقاومت خمشی به قالب بدنه وانتقال فشار قالب هابه یوغ‌ها می‌باشد. سکوی نازک کاری، عرشه اجرایی، وسکوی طره‌ای به پشت بندهای افقی متصل می‌شوند. اتصال پشت بندها به یوغ باید قادر به حمل این بارها باشد. قالب بدنه که می‌تواند از الوارهای چوبی، پانل‌های فلزی ویا پانل‌های ساخته شده از چند لایی باشد، مستقیماً به پشت بندهای افقی متصل می‌شود.

موارد استفاده از قالب لغزنده

از قالب‌های لغزان در سازه‌های زیر استفاده می‌گردد:

• ستون‌های مرتفع
• دیوارهای برشیسازه‌های بتنی بلند مرتبه
• برج‌ها
• سیلوی تک یا چند سلولی و دودکش‌ها
• مخازن مایعات
• شفت قائم تونل‌ها معادن
• شفت قائم سکوهای پرتاب موشک
• دودکش‌های مرتفع
• هسته مقاوم ساختمان یا هسته دور آسانسور، پله و...
• برج‌های رادیو و تلویزیونی و برج‌های خنک‌کننده
• کاربرد در راهسازی شامل جداول، تونل‌ها و...

مزایای استفاده از قالب لغزنده سرعت اجرای سازه بسیار بالا است.

1. اقتصادی است.
2. سازه اجرا شده کاملاً یکپارچه بوده و عاری از وجود درزهای ساختمانی افقی و عمودی است.
3. گرچه در صورت دقت در اجرای عملیات، نمایبتن بسیار خوب و قابل قبول خواهد بود، بنابراین امکان انجام عملیات نما کاری بر روی سازه بلافاصله بعد از بتن ریزی وجود دارد که باعث می‌شود  ملات نمای کار با بتن تازه ریخته شده چسبندگی بهتری داشته باشد.
4. نیازی به اجرای داربست نما به روش‌های کلاسیک نیست.
5. امکان پیش ساخته کردن قطعات قالب در کارخانه وجود دارد و لذا عملیات درون کارگاه ساختمانی از لحاظ آهنگری و نجاری به حداقل می‌رسد.
6. امکان اجرای قسمت‌های دیگری از کار اجرای سازه از قبیل بالا کشیدنخرپاهای سقف و غیره به طور همزمان با اجرای قالب لغزنده وجود دارد .

معایب استفاده از قالب