چکیده:
نیاز سازمان ها به سازگاری با محیط تجاری پویا و هماهنگی با پیشرفت هاي صنعتي ، برای ادامه حیات و نیاز به معیارهای دقیق و شفاف اندازه گیری باعث شد که درصدد بررسی و تجزیه و تحلیل سیستم هزینه یابی استاندارد بر آييم. يكي از وظايف اصلي مديريت برنامه ريزي و بدنبال آن كنترل است .برنامه ريزي به معني تعيين هدف و تدوين برنامه در جهت دستيابي به هدف. و كنترل مقايسه برنامه با واقعيت هاست.بديهي است زماني واحد تجاري توان رقابت با دنياي تجاري و تداوم فعاليت را دارد كه از نظر درون سازماني از وضعيت مناسبي برخوردار باشد .بر اساس تحقيقات، صنايع توليدي هزينه يابي استاندارد را به منظور كنترل هزينه ها بكار مي برند . سیستم هزینه یابی استاندارد نگرشی است که در آن برای هر یک از عوامل هزینه در ابتدای دوره مالی استانداردهایی تعیین می شود که طي دوره ملاک محاسبه بهای تمام شده استاندارد محصولات ساخته شده طی دوره خواهد بود . در پایان دوره مالی از مقایسه هزینه های واقعی انجام شده با هزینه های استاندارد ، انحرافات از استاندارد محاسبه می گردد که این انحرافات ممکن است مساعد و یا نامساعد باشد.در اين مقاله سعي داريم با ديدي منتقدانه آسيب ها يي را كه ممكن است از بكار گيري اين سيستم به مؤسسه برسد و احتمالا اين آسيب ها ناشي از ايرادات و يا عدم توجه اين سيستم به برخي نكات حين وضع استاندارد ها باشد را مطرح نماييم و نكاتي را ياد آوري كنيم كه عدم توجه به آنها حين وضع استاندارد ها موجب بروز اختلاف بين هزينه هاي واقعي واستاندارد ها (وقوع انحرافات) مي شود .

واژه های کلیدی :

هزینه یابی استاندارد ، استاندارد ، انحرافات ، بودجه ،كنترل ،

مقدمه :
در دنياي امروز شركتهايي مي توانند بر دنياي بيرون حاكم شوند كه ابتدا بر دنياي درون حاكم باشند.يك واحد تجاري كه از بخش هاي قوي بهره مند باشد مي تواند در دنياي تجارت رقابت داده شود و بدون آنكه در پي حذف رقبا باشد درصدد برتر بودن و پيشي گرفتن از آنان بر آيد. در حال حاضر كه اطلاعات صحيح مهمترين عامل تصميم گيري فرض شده است ، مي توان پا را فراتر نهاد و مديران قوي ، درستكار و شجاع را مهمترين ابزار تصميم گيري صحيح و به تبع آن پيشرفت واحد تجاري دانست.
چرا كه حتي با وجود در دسترس بودن اطلاعات صحيح هم ممكن است يك مدير بي كفايت تصميمات صحيح ، كارا و اثر بخش نگيرد.
امروزه شرکتها برای افزایش رقابت با رقبای تجاری خود نیازمند به بازنگری در استانداردها و مقررات حاکم می باشند . پیشرفت های سریع در صنایع مختلف ، روشهای ارزیابی و قیمت گذاری را متحول کرده است . سودآوری بلند مدت شرکت به کیفیت و قیمت گذاری مناسب و صحیح محصولات تولیدی بستگی دارد .
شرکتها برای نیل به اهداف خود از سیستم حسابداری بهره می گیرند . هدف حسابداری صنعتی برنامه ریزی ، کنترل و محاسبه بهای تمام شده است و برنامه با رقم های برآوردی سروکار دارد و در این امر از شاخص ها بهره گرفته می شود که همان استانداردها است . استاندارد مأخذی است جهت سنجش کارآیی واحد تجاری و ابزار اولیه برنامه ریزی تهیه بودجه، و کنترل (مقايسه نتايج واقعي با استاندارد ها و محاسبه انحرافات ) است .
متن اصلی :

تعیین استانداردها :
موفقیت یک سیستم هزینه یابی استاندارد به قابلیت اطمینان ، صحت و پذیرش استانداردها بستگی دارد . به منظور حصول اطمینان از اینکه کلیه عوامل مؤثر در تعیین استانداردها در نظر گرفته می شود ، لازم است حداکثر سعی و توجه مبذول گر دد.
يك قلم هزينه ، تركيبي از نرخ و مقدار است. پس بايد هزينه استاندارد، تركيبي از نرخ ا ستاندارد و مقدار استاندارد باشد
در برخی موارد ، متوسط تجربیات گذشته که از مدارک حسابداری دوره های قبل بدست می آید ، به عنوان استاندارد مورد استفاده قرار می گیرد . بررسی زمان و حرکت ، زمان لازم برای انجام عملیات مختلف تولیدی را تعیین می کند . به منظور تعیین مقادیر و انواع مواد مورد نیاز ، انجام بررسی های مهندسی نیز ضروری است مؤثرترین استانداردهاي مقداري توسط دایره مهندسی و بر اساس مطالعات و بررسی های دقیق در مورد محصولات و عملیات و تشریک مساعی فعالانه افرادی که عملکرد آنها با استاندارها مقایسه می شود ، تعیین می گردد .
اما در باب تعيين استاندارد هاي نرخ ( پولي )مشكلاتي وجود دارد. چرا كه هرگاه در محاسبات پاي پول در ميانه باشد با توجه به وابستگي ديگر دارايي ها به آن، تعيين يك معيار پولي دشوار خواهد بود.

اهداف هزینه های استاندارد :
هزینه های استاندارد برای مقاصد زیر مورد استفاده قرار می گیرند
1 - تهیه و تنظیم بودجه ها
2 – کنترل هزینه ها ، بهاي تمام شده و ایجاد انگیزه در کارکنان و سنجش کارآیی آنها
3 – تعيين قيمت هاي ثابت و مشخص نمودن سياست وخط مشي سازمان
4 – تسهیل روشهای هزینه یابی و تسریع در ارائه گزارشات هزینه
5 – تخصیص هزینه ها به موجودی مواد ، کالای در جریان ساخت و کالای ساخته شده
6 – تعیین مبنایی به منظور ارائه پیشنهاد جهت شرکت در مناقصه ها ، انعقاد قراردادها و محاسبه قیمت های فروش
7 – سهولت تقسيم كار
8 – كمك به برنامه ريزي و ايجاد هماهنگي
9 – تعديل و حتي حذف ضايعات و فعاليت هاي بي ثمر
ارزشيابي موجودي ها 10 –
11 – مديريت بر مبناي استثناء

استفاده مدیریت از تجزیه و تحلیل انحرافات :
هزینه های تولید اکثراً متأثر از عوامل داخلی واحد تجاری می باشند که مدیریت تا حد زیادی می تواند کنترل های لازم را نسبت به میزان تأثیر کوششهای انجام شده در رابطه با تولید و همچنین عملکرد سرپرستان دوایر ، آگاهی های لازم را کسب نماید .
سرپرستان دوایر که اغلب دو سوم تا سه چهارم هزینه های تولیدی را انجام می دهند ، در قبال انحرافات ( نرخ ، مقدار ، بازده و ضایعات ) یا انحرافات دستمزد مستقیم ( نرخ و کارایی ) ، مسئولیت مستقیم دارند .
انحرافات سربار کارخانه شامل انحرافات هزینه ، قابل کنترل ، ظرفیت بلا استفاده ، حجم و کارایی ، بیانگر موفقیت یا عدم موفقیت در اعمال کنترل نسبت به هزینه های سربار متغیر و ثابت ، در هریک از دوایر می باشد .
با محاسبه انحرافات ، عملیات خاتمه یافته تلقی نشده بلکه این محاسبات آغازی برای انجام تجزیه و تحلیل و بررسی های بیشتر و انجام اقدامات ضروری خواهد بود . به علاوه ، انحرافات حاصله به سرپرستان این اجازه را می دهد تا در مقابل انحرافات نامساعد ایجاد شده که ناشی از عملکرد آنان نبوده است ، از خود و کارکنان تحت سرپرستی خویش دفاع نمایند .
در برخی موارد انحراف ایجاد شده می تواند به عنوان ضابطه ای جهت سنجش میزان مطلوبیت یک استاندارد ، مدنظر قرار گیرد و همچنین این اجازه را به مدیریت بدهد تا کوششهای خود را جهت داده و تجدید نظر های لازم را بر اساس ضوابطی معقول انجام دهد.
اقدام جهت حذف علل انحراف نامطلوب (نامساعد) و فراهم نمودن زمینه لازم جهت اجرای عملیات به نحوی مطلوب ، در چارچوب وظایف و اختیارات مدیریت قرار دارد ولی کارکنان سرپرستی و عملیاتی ، در رابطه با واقعیت هایی که انجام اقدامات اصلاحی را جهت کنترل هزینه ها فراهم می کند ، به سیستم اطلاعاتی حسابداری متکی می باشند .اين سيستم هزينه يابي در كنار مزاياي مطروحه داراي نواقص ، ايرادات ، اشكالات و محدوديت هايي در هفت زمينه است كه به آنها مي پردازيم :

1-ایرادات ناشي از بكار گيري سيستم هزینه یابی استاندارد ( 2 مورد )

2-ايرادات ناشي از وضع و لحاظ استاندارد ها ( 9 مورد )

3-ايرادات وضعف هاي تجزيه وتحليل انحرافات (10 مورد)

4- ايرادات مربوط به تخصيص انحرافات (1 مورد)

5-محدوديت هاي سد راه اعمال سيستم هزينه يابي استاندارد (3 مورد )

6-ايرادات ناشي از عدم تمايز بين هزينه هاي استاندارد و هزينه هاي پيش بيني شده ( 5 مورد )

7 – ايرادات ناشي از كاربرد سيستم هاي هزينه يابي استاندارد و كنترل بود جه اي به جاي يكديگر (5 مورد)

ایرادات ناشي از بكار گيري سيستم هزینه یابی استاندارد :-1
1-1 : استفاده از اين سيستم مستلزم پيش بيني و براورد است . پيش بيني و براورد موجب كاهش قابليت اتكاي اطلاعاتي توليدي اين سيستم مي شود . اگر اين اطلاعات قابليت اتكاي كافي نداشته باشند ممكن است تصميم گيري ها صحيح نباشد (مثلا قيمت گذاري صحيح نبوده و پس از قطعي شدن هزينه ها مجبور به پذيرش سود كمتر، بيشتر و يا حتي ناگزير به تغيير قيمت ها شويم كه هر كدام پيامد هاي منفي خاص خود چون ( به ترتيب ) مخاطره تداوم فعاليت ، عدم رضايت مشتري ، و عدم ثبات در سازمان را دارد .

2-1 : استفاده از اين سيستم و بكار گيري استاندارد ها مي تواند باعث كاهش انگيزه در كاركنان شود چرا كه ممكن است گاهي اين استاندارد ها دست نيافتني جلوه كند و روحيه تلاش در كاركنان تضعيف شود از طرفي باز و دست يافتني تر بودن استاندارد ها موجب ايجاد انحرافات مساعد گشته كه بازهم باعث ضعف كنترلي خواهد بود.

2-ايرادات ناشي از وضع استاندارد ها :

اختلاف بين استانداردهاي وضع شده و هزينه ئهاي واقعي دليل بوجود آمدن انحراف است و انحرافات مساعد و نامساعد نه تنها هيچ مطلوبيتي براي مديريت وديگر ذينفعان ندارد بلكه آثاري مخرب در كنترل كه از اهداف پايه اي اين سيستم است مي گذارد لذا براي پيش گيري از وقوع انحراف بايستي تمام تلاش در وضع استانداردها به عمل آيد تا با هزينه هاي واقعي اختلاف فاحشي بوجود نيايد . اين تلاش ها كه توسط علوم مهندسي وعملياتي صورت مي گيرد بايد از مشاوره ي حسابداري و اقتصادي بهره ببرد:

1-2 : اگر استانداردهای وضع شده بخواهد همینطور ثابت بماند و با تغییرات صنعت و تکنولوژی تغییر نکند ، این استانداردها از وضعیت روز عقب می افتند . همانطور که صنایع پویا می باشند ، استانداردها نیز باید خود را هماهنگ با صنایع جلو ببرند .

2-2 : در وضع استاندارد واقعیت این است که باید استاندارد را به جزء تعریف کرد و به پرسش هایی همانند " کدام استاندارد ؟ برای چه صنعتی ؟ برای چه کشوری ؟ و برای چه کاری ؟ " باید پاسخ داد . ممکن است استاندارد یک کشور با کشور دیگر نخواند . به طور مثال استاندارد ایران با استاندارد بین المللی متفاوت است .
پس نتیجه می گیریم که خود واژه استاندارد جای بحث دارد . به طور مثال در کشور ایران استاندارد می گوید برای تولید محصول الف باید 2 کیلو ماده آلف استفاده شود اما نمی گوید که ماده آلفا از چه نوعی و چه کیفیتی باید باشد . در ضمن باید توجه داشته باشیم که این استاندارد برای مردم ایران وضع شده و شاید برای کشور دیگری برای تولید همین محصول نیاز به 5/2 کیلو ماده آلفا باشد یا اصلاً در آن کشور ماده آلفا با آن کیفیت نباشد و نیاز به اندازه متفاوت در تولید آن باشد . خود استاندارد خوب است اما راجع به آن تحلیل های بیشتری نیاز است . اگر استاندارد را بدون بررسی و با دید بسته قبول کنیم و به کار ببریم به مشکل برمی خوریم لذا بهتر اين است كه استاندارد را مانند الگویی بدانیم که باید این الگو تعریف شود تا بتوان آن را به کار بست . پس باید تعریفی از استاندارد به طور دقیق به عمل آید . پیشنهاد می شود که واژه استاندارد و هزینه یابی استاندارد بومی سازی شود .

3-2: هزينه هاي استاندارد در شرايط كاراي عمليات بوقوع مي پيوندد حال آنكه شرايط توليدي مؤسسات معمولا با شرايط كارا فاصله دارد پس بهتر است بجاي مد نظر قرار دادن شرايط كارا در وضع استاندارد ها شرايط مؤسسه مد نظر قرار گيرد تا وقوع انحرافات به حد اقل خود تعديل شود .

4-2: عدم توجه به شرايط اقتصادي وشرايط بازار مانند تورم ، ركود و ... كه ممكن است موجبات افزايش يا كاهش درهزينه هاي انباشته شده در انباره ي مواد يا دستمزد يا سربار شود،در هنگام وضع استانداردها.