پيامدهاي تغييرات اقليم و تاثير آن بر معيشت مردم
چکيده
تغييرات اقليمي يکي از مجموعه مباحث جديد است که در محافل مختلف علمي مورد بحث مي‌باشد و امروزه نظر بسياري از محققان محيط زيست را به خود معطوف داشته و از بلاياي قرن بيستم به شمار ميرود. افزايش دما و تخريب محيط زيست عمدتا ناشي از فعاليت‌هاي اقتصادي و نوع انرژي مصرفي مي‌باشد، بيشک مجموعه‌اي از عوامل مختلف به طور مستقيم يا غيرمستقيم باعث تغييراتي اساسي در روند طبيعي اقليم مي‌شوند. با يک ديد کلي مي‌توان اين عوامل را به عوامل طبيعي و انساني تقسيم کرد که هر کدام از آنها در مقياس‌هاي زماني و مکاني متفاوتي عمل ميکنند. به نظر ميرسد که عوامل انساني امروزه بيشتر مورد توجه باشند. نوسانات شديد پديده‌هاي اقليمي و به تبع آن اکولوژيکي سبب بروز معضلات و مشکلات خاص در عرصه‌هاي منابع طبيعي و زيست محيطي مي‌گردد. از جمله ي آنها مي‌توان به پديده ي سيلاب، زمين لغزش، تخريب اراضي جنگلي، مرتعي و زراعي، مهاجرت به مکان‌هاي ديگر و غيره را نام برد. مطالعات نشان مي‌دهد که متاسفانه مديريت ناپايدار و ارزيابي نشده در کشورهاي خاورميانه منجر به رشد مضاعف سرعت تغيير اقليم و گسترش بحران‌هاي زيست- محيطي در منطقه شده است. گسترش چشم گير ريزگردها، خشک شدن تالاب‌ها و شوري و کم باروري اراضي کشاورزي در سال‌هاي اخير گواهي بر اين مدعاست. از اين رو کشورهاي منطقه نيازمند باز تعريفي از مديريت بر مبناي توسعه ي پايدار و برنامه‌ريزي ارزيابي شده هستند. اين تحقيق با بهره گيري از مطالعات کتابخانه‌اي و سايت‌هاي علمي به روش توصيفي- تحليلي انجام شده است. هدف ما از اين تحقيق تاثير تغييرات اقليمي بر روي معيشت مردم که شامل کشاورزي، شيلات و امنيت زيست محيطي بوده و همچنين راهکارهاي انطباق و سازگاري با اين گونه موارد مي‌باشد.
کلمات کليدي: تغيير اقليم، معيشت، گرمايش جهاني، سازگاري.
١. مقدمه
تغيير اقليم يکي از مهم ترين چالش‌هاي زيست محيطي جهان است که با انتشار روز افزون گازهاي گلخانه‌اي و پديده‌هاي ارتباط از راه دور بر سرعت آن افزوده شده است. از پيامدهاي شناخته شده ناشي از تغيير اقليم، تغيير در ميزان بارش باران، افزايش وقوع خشکسالي و مناطق بياباني و تغيير در سطح منابع آب‌هاي سطحي و زيرزميني مي‌باشد. وقوع تغيير اقليم موجب افزايش وابستگي کشورهاي در حال توسعه به واردات محصولات کشاورزي و عميق تر شدن شکاف امنيت غذايي بين کشورها خواهد شد [١]. بر اساس آمارهاي رسمي منتشر شده از سوي پايگاه‌هاي هواشناسي، دماي کره زمين نسبت به يک صد سال گذشته با افزايش قابل ملاحظه‌اي روبرو شده که يکي از دلايل موثر در اين رخداد فعاليت‌هاي گسترده صنعتي در اکثر کشورهاي جهان است. در اين بين آنچه که بر روي بالارفتن دماي کره زمين موثر بوده و از درجه اهميت فوق العاده بالايي برخوردار است، شتاب فزاينده توسعه و اثرات منفي آن است. يکي از پيامدهاي منفي تغييرات آب و هوايي دگرگوني در ساختارهاي اجتماعي و اقتصادي جهان است. در قرن حاضر موضوع «تغييرات اقليمي» به يکي از مباحث جنجالي و بحث برانگيز در بين جوامع بين المللي تبديل شده است. امروزه چالش تاثيرات منفي اين رخداد جهاني گريبان اهالي زمين را به - صورت جدي گرفته و بيم مخاطرات ناشي از آن به يکي از نگرانيهاي نسل فعلي بشر تبديل شده است. در حقيقت موضوع تغييرات آب و هوايي کره زمين يکي از اصليترين مباحثي است که در قرن حاضر به موضوعي حساس و تاثيرگذار تبديل شده که در روند اقدامات اقتصادي، اجتماعي و زندگي روزمره مردم جهان تاثيرات چشم گيري را بر جاي نهاده است [٢٩].
٢. مواد و روش‌ها
اين مقاله با استناد به منابع معتبر کتابخانه اي، ترجمه و بررسي مقالات علمي تخصصي گرد آوري و تهيه شده است.
٣. نتايج و بحث
اثرات تغيير اقليم برشيلات
در حال حاضر تاثير تغيير اقليم را مي‌توان در آب‌هاي شمالي و جنوبي کشور رويت کرد به طوري که تغيير دما در درياچه خزر به شدت بر روي گونه‌هاي آبزي موجود اثر گذاشته و همان طور که آمار نشان مي‌دهد موجب کاهش ميزان صيد در آب‌هاي شمالي کشور گرديده است.
تغيير اقليم بر مناطق ساحلي :
اکوسيستم‌هاي ساحلي مهم ترين و حساس ترين مناطق به اثرات ناشي از تغيير اقليم مي‌باشند که پيامدهاي وخيم، خطرات و آسيب‌هاي ناشي از تغيير اقليم را با درجه اطمينان بالاتري تجربه ميکنند
اقدامات سازگاري (مقابله) در مناطق ساحلي :
ايجاد خاکريزها با توجه به ميزان افزايش سطح آب و طوفان‌هاي آينده.
کاشت و احداث جنگل‌هاي مانگرو.
بهبود استانداردهاي تاسيسات و ساختمان‌هاي ساحلي.
تغيير اقليم و تاثيرآن بر منابع آب خاورميانه :
تغيير اقليم و افزايش گرمايش جهاني باعث گسترش خشکساليهاي و تداوم آنها شده و همچنين اين تغيير باعث نايکنواختي توزيع بارش مي‌شود و بر منابع آب تاثير ميگذارد.
آسيب پذيري ناشي از تغييرات آب وهوائي و اثرات غير مستقيم بر سلامت :
١- بروز خشکسالي و کاهش منابع آب مورد نياز براي کشاورزي و دامپروري، در بلندمدت بر کيفيت محصولات اثر گذاشته باعث بروز موارد سوء تغذيه در جامعه مي‌شود.
اثرات تغيير اقليم بر کشاورزي:
بر اساس کنوانسيون تغيير آب وهوا، ايران جزء کشورهاي آسيب پذير ناشي از تغييرات اقليمي در بخش کشاورزي است.
اثرات ناشي از گرم شدن زمين بر محصولات زراعي و دامها:
مطالعات اخير در تمام نقاط دنيا نشان مي‌دهد که گرم شدن احتمالي زمين منجر به تغييرات زير در محصولات کشاورزي خواهد شد:
- افزايش دما در طول دوره رسيدن دانه گندم موجب افزايش برگ‌ها و کاهش دانه مي‌گردد.
- افزايش دما باعث افزايش تبخير و تعرق در گياهان مي‌گردد به طوريکه به ازاء هر درجه افزايش دما، تبخير و تعرق تا حدود ٧ درصد افزايش مي‌يابد.
- اگر غلظت co٢ جو دو برابر شود محصول جو سياه در فنلاند به اندازه ٩ الي ١٨ درصد افزايش خواهد يافت.
راهکار در بخش کشاورزي (مقابله يا سازگاري):
امکان مقابله با پديده تغيير اقليم بسيار دشوار است. اصولا بايد با کاهش مصرف انرژي فسيلي و کاهش تخريب منابع اراضي در مقياس جهاني سعي کنيم از انتشار بيشتر گازهاي گلخانه‌اي جلوگيري نماييم. همچنين در مقياس ملي يا منطقه اي، براي مصون ماندن از اين پديده بايد خود را آماده انطباق نماييم. مقابله يا سازگاري با تغيير اقليم، دو سياست کاملا متضاد و حتي متناقص يکديگرند. در اين ميان در دراز مدت امر مقابله، رويکرد خردمندانه و موثرتري است.
تغيير اقليم به عنوان تهديدي جدي براي امنيت زيست محيطي:
در سال ٢٠٠٧، شوراي امنيت سازمان متحد نخستين بحث و مذاکره خود را بر سر موضوع تغيير اقليم و پيامدهاي ناشي از اين پديده برگزار کرد.
شکل ١- پيامدهاي تغييرات اقليمي
تأثير تغييرات اقليمي بر امنيت غذايي جهان :
يکي از موضوعات پژوهشي حوزه تغييرات اقليمي در دو دهه اخير متمرکز بر آثار آن بر امنيت غذايي است که با توجه ارتباط وسيع آن با زيست روزمره انسانها از اهميت وافري برخوردار گرديده است. بر اساس تعريف فائو امنيت غذا عبارت است از دسترسي فيزيکي، اجتماعي و اقتصادي همه مردم در همه اوقات به غذاي سالم و مقوي.
تأثير تغييرات آب وهوايي بر روي گردشگري:
الف) از بين رفتن جاذبه‌ها: تغييرات آب وهوايي باعث شده که عملکرد برخي جاذبه‌ها متوقف شده و ديگر مورد استفاده قرار نگيرد و يا کيفيت تجربه آن کاهش يابد.
ب) از بين رفتن کيفيت جاذبه‌ها : اگرچه بعضي جاذبه‌ها باقي ميماند اما ممکن است کيفيت آن جاذبه‌ها براي گردشگران کاهش يابد
ج) هزينه‌هاي سازگاري : جاذبه‌هاي بعضي مناطق را مي‌توان از طريق ايجاد سازگاري بين جاذبه و خواسته‌هاي گردشگر حفظ کرد،
د) مناسب بودن آب و هوا: اين ويژگي برتصميم‌گيري فرد براي انتخاب مقصد و تقاضاي گردشگري بسيار مهم است.
و) ايجاد جاذبه‌هاي جديد و مناسب : تغييرات آب و هوا باعث مي‌شودکه برخي مناطق که قبلا به دلايلي همچون سردي هوا، مورد استفاده مردم نبودند،
٤. بحث و نتيجه گيري
در برابر تغييرات اقليمي، اگر چه تمامي انسانها واکنش نشان مي‌دهند اما اين بحران براي افراد فقير و فاقد زمين مناسب بحرانيتر است [١٨]. تغيير اقليم پديده‌اي است که در نتيجه ي فاکتورهاي همچون فرآيندهاي ديناميکي زمين و يا عوامل بيروني همچون تغييرات در شدت تابش آفتاب و يا فعاليت‌هاي انساني رخ مي‌دهد..
٥. پيشنهادات
١- ارزيابي درست و مشخص با استفاده از شيوه معيشت
٢- اتخاذ سياست‌هاي انطباق تغييرات آب و هوا، مهاجرت و جنگ
,...
٦. منابع
١- اسد فلسفي زاده، ندا، صبوحي، محمود، ١٣٩١، بررسي آثار پديده تغييراقليم بر توليدات کشاورزي
٢- بني اسد، فهيمه، خليليان، صادق، قرباني، محمد، عبداللهي آريناهي، قباد ،١٣٩١، اثر نهايي تغيير اقليم بر درآمد و عملکرد گندمکاران استان خراسان رضوي؛ اولين همايش ملي حفاظت و برنامه‌ريزي محيط زيست
٣- پورخباز، حميدرضا، جوانمردي، سعيده، ١٣٩٢، مروري بر روند تغييرات اقليمي و تاثيرات مرتبط، اولين همايش سراسري محيط زيست، انرژي و پدافند زيستي.
11- Alexandratos, N;2000, “World Agriculture: Toward 2010”, A Food and Agriculture Organization Study Wiley, Chichester, UK.
12- Church, j, A, Gregory, jM, Huybrechts, p, KUbn, M, LambecK, Nhuan, MT, ain,Dog woodworth ,p.L,2010.changes in seaLeveLIn :Houghton,j.T,Ding.
13- Eobasi, 2004, 3th sympo-sium on Golobal change and climate in Theran B.Yanga,Emmy Anne (2011), Climate Change and ASEAN,Presented at the First International.