نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده

رشد و توسعه اقتصادی مطلوب از اهداف مهم سرمایه گذاری هر کشور اعم از پیشرفته و یا در حال توسعه می باشد. رشد و توسعه اقتصادی در طول زمان درآمد سرانه واقعی مردم را افزایش و در نهایت سطح زندگی مردم را بهبود می بخشد. لیکن در بسیاری از کشورها مشاهده می گردد که جریان توسعه کلیه مناطق درون یک کشور را به گونه ای مساوی و برابر مورد توجه قرار نداده و همواره تفاوتهای قابل ملاحظه ای در درجه توسعه یافتگی مناطق پدید می آید.

از متغیرهای مهمی که سیاست های مخلتف رشد و توسعه در مناطق را تحت تأثیر قرار می دهد اشتغال می باشد. تجزیه و تحلیل اشتغال در مناطق مختلف کشور مسلماً به درک بهتر جریان ایجاد اشتغال کمک می نمایند. اکثر سیاست گذاران علاقمند به دانستن روند تغییرات اشتغال در مناطق بوده چرا که این امر رابطه تنگاتنگی با مسئله نابرابری در میزان بیکاری در مناطق مختلف دارد. ضمن اینکه عدم برنامه ریزی صحیح در امر اشتغال تمرکز غیراداری جمعیت را در مناطق خاص بدنبال خواهد داشت. علاوه بر دلایل فوق اشتغال با بازار تولید مرتبط و بازار تولید نیز بدون شک در تغییر قدرت رقابتی منطقه در مقایسه با سایر مناطق کشور نقشی اساسی را ایفا می نماید.

بنابراین آنچه در این بررسی و تحقیق مطرح خواهد شد بررسی وضعیت اشتغال استان آذربایجان غربی و شهرستانهای تابعه در بخشهای مختلف اقتصادی و در مقاطع زمانی مخلتف می باشد.

به بیان دیگر مسئله اساسی تحقیق حاضر بررسی سهم بخشهای مختلف اقتصادی استان و شهرستانهای تابعه در اشتغال در سه مقطع زمانی ۱۳۵۵، ۱۳۶۵ ، ۱۳۷۵ و بدست آوردن فعالیتهای پایه برای استان و همچنین تحلیل تغییرات میزان اشتغال در گروهای عمده فعالیت می باشد. روش انجام تحقیق بصورت کتابخانه ای می باشد و برای انجام این تحقیق از تکنیک های آماری در جهت تجزیه و تحلیل طبق مدلهای اقتصاد منطقه ای (مدل اقتصاد پایه و روش تغییر – سهم) و همچنین از تجارب و مطالعات مربوط به سایر کشورها استفاده شده است.

واژه های کلیدی: اشتغال، آذربایجان غربی، الگوی مدل اقتصاد پایه وروش تغییر – سهم
فهرست مطالب

کلیات تحقیق    ۶
۱-۱ کلیات تحقیق    ۷
۱-۱-۱ طرح مسئله    ۷
۱-۱-۲ اهمیت موضوع    ۸
۱-۱-۳ فرضیه ها    ۹
۱-۱-۴ اهداف    ۹
۱-۱-۵ کاربردها    ۱۰
۱-۱-۶ روش انجام تحقیق    ۱۰
۱-۱-۷ امتیازات تحقیق    ۱۰
۱-۱-۸ آمار و اطلاعات مورد نیاز    ۱۱
۱-۱-۹ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات    ۱۱
آشنایی مقدماتی با استان آذربایجانغربی    ۱۳
۲-۱- موقعیت جغرافیایی، حدود و وسعت    ۱۴
۲-۲- وجه تسمیه    ۱۵
۲-۳- آب و هوا    ۱۷
۲-۴- اقوام ساکن در آذربایجان غربی    ۱۸
الف) ترک ها    ۱۸
ب) کردها    ۱۸
ج) عربها    ۱۹
د) سایر اقوام    ۱۹
۲-۵- جمعیت    ۱۹
۲-۶- بررسی روند سهم اشتغال بخشهای عمدة اقتصادی    ۲۰
۲-۸- کشاورزی و دامپروری و جنگل داری    ۲۵
۲-۹- صنایع    ۳۰
الف) صنایع دستی    ۳۰
۱) شهرستان میاندوآب    ۳۰
۲) شهرستان مهاباد    ۳۰
۳) شهرستان خوی    ۳۰
۴) شهرستان ماکوی    ۳۱
۵) شهرستان ارومیه    ۳۱
ب) صنایع ماشینی    ۳۱
کارخانجات قند    ۳۱
کارخانجات دخانیات    ۳۲
۲-۱۰- معادن    ۳۲
۲-۱۱- بازرگانی    ۳۳
مبانی تئوریک و مطالعات انجام شده    ۳۴
مقدمه    ۳۵
۳-۱- تحلیل اقتصاد پایه    ۳۶
۳-۱-۱- نظریه اقتصاد پایه    ۳۶
۳-۱-۲- قواعد تجربی    ۳۸
۳-۱-۳- مطالعه اقتصاد پایه    ۳۸
۳-۱-۴- ضریب مکانی (Location Quotient)    ۴۲
۳-۱-۵- محدودیت ها و انتقادات وارد بر مدل اقتصاد پایه    ۴۴
۱) واحد اندازه‌گیری(متغیری که مدل تخمین هایش را با آن انجام می‌دهد)    ۴۵
۲) عدم ثبات نسبت پایه    ۴۵
۳) بی‌اهمیتی بخش غیر پایه یا عدم توجه به محدودیت‌های طرف عرضه:    ۴۶
۴) نادیده گرفتن روابط بین فعالیت ها:    ۴۷
۵) نادیده گرفتن تغییرات تکنولوژیکی:    ۴۸
۳-۲- تحلیل تغیر- سهم (Shift-shareanalyis)    ۴۸
۳-۲-۱ اثر رقابتی و اثر تجمعی    ۴۹
۳-۲-۲- الگوی تغییر- سهم    ۵۰
الگوی تغییر- سهم    ۵۰
۳-۲-۴- روش محاسباتی تحلیل تغییر- سهم    ۵۱
۳-۲-۵- دلایل استفاده از الگوی تغییر- سهم و دشواریهای آن    ۵۳
دشواریها (محدودیت ها)ی الگوی تغییر- سهم    ۵۴
۳-۳- مروری بر سابقه تحقیق    ۵۷
۳-۳-۱- تحقیقات انجام شده در بریتانیا    ۵۷
۳-۳-۲-تحقیقات انجام شده در ایران    ۶۲
۳-۳-۲-۱- تبیین تفاوت های اشتغال و بیکاری از دیدگاه جغرافیای اقتصادی    ۶۳
۳-۳-۲-۲- تجزیه و تحلیل روند اشتغال بخش صنعت و تعیین مزیت های نسبی در صنایع کاربر کشور    ۶۴
نتایج حاصل از کاربرد مدل تغییر-سهم    ۶۸
نتایج حاصل از کاربرد مدل اقتصاد پایه    ۶۹
۱-۱ کلیات تحقیق

اطلاعات مربوط به تحقیق باطرح مسئله­آغاز میشود، سپس به اهمیت موضوع، فرضیه­ها، اهداف تحقیق، روش انجام تحقیق که درسطح اقتصاد منطقه ای مطرح است، روش گردآوری آمار و اطلاعات و روش تجزیه و تحلیل آن و …  پرداخته خواهد شد..
۱-۱-۱ طرح مسئله

رشد و توسعه اقتصادی مطلوب از اهداف مهم سرمایه گذاری هر کشور اعم از پیشرفته و یا در حال توسعه می باشد. رشد و توسعه اقتصادی در طول زمان درآمد سرانه واقعی مردم را افزایش و در نهایت سطح زندگی مردم را بهبود می بخشد. لیکن در بسیاری از کشورها مشاهده می گردد که جریان توسعه کلیه مناطق درون یک کشور را به گونه ای مساوی و برابر مورد توجه قرار نداده و همواره تفاوتهای قابل ملاحظه ای در درجه توسعه یافتگی مناطق پدید می آید.

از متغیرهای مهمی که سیاست های مخلتف رشد و توسعه در مناطق را تحت تأثیر قرار می دهد اشتغال می باشد. تجربه نشان داده است که در میان مناطق مختلف یک کشور نابرابریهای زیادی در مورد اشتغال وجود دارد و عمدتاً به دلیل نداشتن شناخت واقعی از سیاست های متخذه در مناطق و ارزیابی تأثیر آنها بر متغیرهای مختلف اقتصادی از جمله اشتغال بوده است. با توجه به وجود نیروی کار جوان فراوان در کشور و اولویت قایل شدن دولت جهت رفع معضل بیکاری در برنامه های توسعه اقتصادی از جمله برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی،‌ ضروری است در جهت شناخت وضعیت اشتغال مناطق مختلف کشور،‌ اقداماتی اساسی صورت گیرد تا از آن طریق طراحی و اجرای برنامه های اقتصادی واقع گرایانه تر و مؤثرتر اعمال گردند. بنابراین آنچه در این بررسی و تحقیق مطرح خواهد شد بررسی وضعیت اشتغال استان آذربایجان غربی و شهرستانهای تابعه در بخشهای مختلف اقتصادی و در مقاطع زمانی مخلتف می باشد.

به بیان دیگر مسئله اساسی تحقیق حاضر بررسی سهم بخشهای مختلف اقتصادی استان و شهرستانهای تابعه در اشتغال در سه مقطع زمانی ۱۳۵۵، ۱۳۶۵ ، ۱۳۷۵ و بدست آوردن فعالیتهای پایه برای استان و همچنین تحلیل تغییرات میزان اشتغال در گروهای عمده فعالیت می باشد.
۱-۱-۲ اهمیت موضوع

تحقیق در زمینه موضوع حاضر در استان آذربایجان غربی برای اولین بار انجام می شود. بنابراین شناخت وضعیت اشتغال و بررسی تغییرات ساختاری اشتغال در بخشهای عمده اقتصادی و زیربخشهای آن در سطح استان و شهرستانهای تابعه یک ضرورت است. اولویت اول دولت در سیاست های اقتصادی در برنامه های مختلف توسعه اقتصادی اول و دوم و سوم مسئله اشتغال بوده و خواهد بود. به این منظور سیاست گذاران در منطقه اعم از استانداری، سازمان برنامه و بودجه استان، اداره کار، اداره صنایع، اداره کشاورزی و … در صورت شناخت مناسب از مسئله اشتغال قادر خواهند بود تا در زمینه تعیین و جهت دهی سرمایه گذاریها در بخشهای مختلف و توزیع آن موفق گردند.

تجزیه و تحلیل اشتغال در مناطق مختلف کشور مسلماً به درک بهتر جریان ایجاد اشتغال کمک می نمایند. اکثر سیاست گذاران علاقمند به دانستن روند تغییرات اشتغال در مناطق بوده چرا که این امر رابطه تنگاتنگی با مسئله نابرابری در میزان بیکاری در مناطق مختلف دارد. ضمن اینکه عدم برنامه ریزی صحیح در امر اشتغال تمرکز غیراداری جمعیت را در مناطق خاص بدنبال خواهد داشت. علاوه بر دلایل فوق اشتغال با بازار تولید مرتبط و بازار تولید نیز بدون شک در تغییر قدرت رقابتی منطقه در مقایسه با سایر مناطق کشور نقشی اساسی را ایفا می نماید.
۱-۱-۳ فرضیه ها

در هر تحقیقی فرضیه هایی در نظر می گیرند و در جهت قبول یا رد آن فرضیه حرکت می کنند. در این تحقیق نیز به دنبال آزمون فرضیه های زیر می باشیم:‌
الف- شهرستانهای استان آذربایجانغربی عموماً در بخش کشاورزی دارای مزیت نسبی (از دیدگاه اشتغال) می باشند.

ب- روند تغییرات اشتغال در استان آذربایجانغربی متناسب با سطح ملی نبوده است.
۱-۱-۴ اهداف

تحقیق حاضر سعی در کشف چگونگی روند سطح اشتغال در بخشهای مختلف استان دارد. هدف اصلی این تحقیق دانستن این مطلب است که چگونه و کجا توزیع منطقه ای اشتغال در سطح استان شکل گرفته است.

بطور مشخص اهداف جزئی این تحقیق عبارتنداز :

الف – تجزیه و تحلیل و مطالعه وضعیت اشتغال در فعالیت های عمده اقتصادی (صنعت،‌ خدمات،‌ کشاورزی) در سطح استان و شهرستانهای تابعه

ب- بررسی تغییرات ساختاری اشتغال با توجه به آمار سرشماریهای موجود.

ج- شناسایی فعالیت هایی که استان (یا شهرستانهای تابعه به تفکیک) از نظر اشتغال زایی در آنها دارای مزیت نسبی است.
۱-۱-۵ کاربردها

نتایج این تحقیق می تواند در زمینه سیاست های توسعه منطقه ای و تعیین فعالیت های اصلی مورد استفاده سیاست گذاران استانی و کشوری قرار گیرد. در ضمن نتایج این تحقیق می تواند در برنامه ریزیهای نیروی انسانی استان و در نهایت تهیه برنامه های توسعه ای بکار گرفته شود.
۱-۱-۶ روش انجام تحقیق

روش انجام تحقیق بصورت کتابخانه ای می باشد و برای انجام این تحقیق از تکنیک های آماری در جهت تجزیه و تحلیل طبق مدلهای اقتصاد منطقه ای (مدل اقتصاد پایه و روش تغییر – سهم) و همچنین از تجارب و مطالعات مربوط به سایر کشورها استفاده شده است.
۱-۱-۷ امتیازات تحقیق

تحقیق حاضر از ابعاد مختلف از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. انجام چنین تحقیقی در سطح  استان برای اولین بار انجام گرفته است. ویژگیهای دیگر این تحقیق که می توان به آن اشاره نمود اینست که این مطالعه اساساً بر روی متغیر مهمی چون اشتغال صورت می گیرد و بعلت وجود آفت بیکاری در اقتصاد ایران و اهمیت رفع این معضل در برنامه های مختلف توسعه اقتصادی، اجتماعی،‌‏ فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
۱-۱-۸ آمار و اطلاعات مورد نیاز

بطور کلی در تحقیق حاضر آمار سرشماریهای نفوس و مسکن مرکز آمار ایران در سالهای ۱۳۵۵،۱۳۶۵،۱۳۷۵ بوده که پس از پردازش مورد استفاده قرار می گیرند.
۱-۱-۹ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

برای رسیدن به اهداف مختلف این تحقیق از روشهای مقداری موجود در علم اقتصاد منطقه ای استفاده شده است. با استفاده از روشهای آماری نظیر نرخ رشد سهم و تجزیه و تحلیل اشتغال در فعالیت های عمده اقتصادی پرداخته خواهد شد. برای شناسایی و تحلیل نیروها و عوامل مؤثر در ترکیب ساختار اشتغال از تکنیک تغییر- سهم استفاده خواهد شد. این تکنیک که بطور وسیعی مورد استفاده می باشد، نشان می دهد که چگونه میزان اختلاف بین رشد استان و کشور توسط ترکیب منابع را توضیح داد. این روش متغیر اشتغال را به سه جزء تقسیم می نماید: جزء اول، تغییر در اشتغال دلیل ترکیب متناسب یا غیرمتناسب صنایع در استان ( یا شهرستان) را توضیح می دهد و جزء سوم: تغییرات رقابتی یا همان بخش مربوط به مزیت ها یا عدم مزیت استان (یا شهرستان) را بیان می کند. تئوری اینگونه فرض می کند که مناطقی که مزیت های نسبی خود بهتر استفاده نموده باشند نسبت به سایر مناطق از رشد بهتری برخوردار بوده اند. برای شناسایی فعالیت هایی که استان ( یا شهرستانها) در آنها دارای مزیت نسبی باشند از مدل اقتصاد پایه استفاده شده است. در این مدل تمایز بین فعالیت های پایه ای و غیرپایه ای در استان (یا شهرستانها) قایل خواهیم شد. برای پیدا کردن صنایع پایه از روش نسبت مکانی (LQ) استفاده شده و سپس با استفاده از کاربرد آن در اقتصاد پایه می توان ضریب اشتغال زایی آن را به دست آورد. بگونه ای که بتوان اظهار داشت که ایجاد تعداد مشخصی از مشاغل در هر منطقه (شهرستان) به چه میزان اشتغال در فعالیت های پایه و غیر پایه و کل اضافه خواهد نمود.