چكيده    2
مقدمه    2
تعريف    2
● اصلاحات ارضی و توسعه روستایی و کشاورزی در کشورهای جهان    3
● اصلاحات ارضی عمومی در ایران قبل از انقلاب اسلامی    4
نخستین لایحه اصلاحات    5
دومین لایحه اصلاحات    6
سومین لایحه اصلاحات    6
اجرای اصلاحات ارضی در ایران    7
شورای اصلاحات ارضی    8
مدیرکل امور حقوقی سازمان امور اراضی    9
بانک اعتبارات کشاورزی    9
اصلاحات ارضی ایران بعد از انقلاب ۱۳۵۷    10
● فعالیت‌های لازم بعد از تقسیم اراضی در ایران    12
● شرکت‌های تعاونی روستایی و عشایری    12
● شرکت‌های سهامی زراعی    13
● شرکت‌های تعاونی تولید    13
● کشت و صنعت‌ها    13
● قطب‌های رشد کشاورزی    14
● شرکت‌های تعاونی تولید مشاع    14
● مراکز خدمات روستایی    15
انگیزه و علل طرح اصلاحات ارضی    17
چگونگی اجرای اصلاحات ارضی    18
الف) مرحله اول اصلاحات ارضی    18
ب) مرحله دوم اصلاحات ارضی    18
ج) مرحله سوم اصلاحات ارضی    19
مخالفت با اصلاحات ارضی    19
دادن غرامت در طرح اصلاحات ارضی    20
مالکیت پس از اصلاحات ارضی    23
اصلاحات ارضی و سرمایه‌داری    24
توضیحات پایانی    24
نتیجه    25
منابع    26


چكيده
پس از جنگ جهانی اصلاحات ارضی در برخی کشورهای جهان انجام و در ایران از دهه ۱۳۴۰ به بعد طرح و اجرا شد. در مطلب حاضر به روند اصلاحات ارضی در ایران و تا حدی در خلال بحث به عوارض منفی و مثبت آن اشاره شده، همچنین اقدامات انجام شده پس از اجرای اصلاحات ارضی عمدتاً در پیش از انقلاب اسلامی آورده شده است. شیوه تحقیق، کتابخانه‌ای است و مطالب از چند جلد کتاب دانشگاهی و مقاله‌های انتشاریافته جمع‌آوری شده که فهرست آنها در انتهای مقاله آمده است .
مقدمه
اصلاحات ارضی یا الغای رژیم ارباب و رعیتی عبارت است از تغییرات اساسی در میزان و نحوه مالکیت اراضی به ویژه اراضی کشاورزی که ادعا شد به منظور افزایش بهره وری عمومی جامعه صورت می گیرد.اصلاحات ارضی در کشور به دستور شاه ایران محمد رضا پهلوی و نخست وزیران دکتر علی امینی و اسدالله علم به تحقق پیوست و بدین ترتیب تغییراتی در شیوه مالکیت زمین‌های کشاورزی از دست از فئودال‌ها یا مالکان بزرگ به خرده مالکی و توزیع مجدد آن بین کشاورزان، با تصویب قانون اصلاحات ارضی و سپس قوانین اصلاحی و آیین نامه های آن، از جمله قانون اصلاح قانون اصلاحات ارضی، آیین نامه اجرایی قانون اصلاحات ارضی، قانون تقسیم و فروش اراضی مورد اجاره به زارعین مستاجر و قانون الحاق 8 ماده به آیین نامه اصلاحات ارضی طی ۳ مرحله انجام گرفت. اصلاحات ارضی نخستین اصل منشور انقلاب شاه و مردم بود.
تعريف
منظور از اصلاحات ارضی، تغییری است كه دولت در بنیانهای كشاورزی انجام میدهد. بنیانهای کشاورزی عبارتاند از: مجموعه روابط اجتماعی ـ حقوقی موجود میان مردم درباره تقسیم زمین، مشخصات ویژه مؤسسات كشاورزی( بزرگی، كوچكی و ...) و درجه استقبال مؤسسات كشاورزی.
   دكتر علی امینی در دوران صدارتش مرحله اول اصلاحات ارضی را اجرا کرد. مرحله دوم آن در قالب انقلاب سفید به عنوان یكی از اصول ششگانه مطرح شد و مرحله سومِ آن را هم دولت هویدا در سال 1348ش. اجرا کرد.
● اصلاحات ارضی و توسعه روستایی و کشاورزی در کشورهای جهان
منابع موجود توسعه روستایی و کشاورزی نشان می‌دهند اغلب کشورهای جهان باوجود تفاوتی که در ارزش‌ها، ایدئولوژی‌ها و سیستم‌های حکومتی داشته و دارند، در دیدگاه‌های خود برای برنامه‌ریزی‌‌های توسعه‌ملی، بویژه روستایی و کشاورزی و گذر از ساخت اراضی از یک حالت به حالت دیگر، اصلاحات ارضی را ضروری و لازم دانسته و اقدام به انجام آن نموده‌اند، یا به‌عبارتی تجدید ساخت تولید وتوزیع مجدد منابع اقتصادی را از اهداف عمده برنامه‌های توسعه روستایی و کشاورزی خود قلمداد کرده‌اند.
بدین‌ترتیب می‌توان گفت میان توسعه‌گران و برنامه‌ریزان توافق گسترده‌ای برای ضرورت اصلاحات ارضی وجود دارد. براساس گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی (F.A.O) در سال ۱۹۷۰ ، در بسیاری از مناطق جنوب جهان اصلاحات ارضی شرط اولیه توسعه است؛ با توجه به دیدگاه‌های متخصصان مختلف توسعه روستایی وکشاورزی مشخص شد که اصلاحات ارضی فرایندی از توسعه روستایی و کشاورزی بوده و کشورهای جهان با داشتن سیستم حکومتی، ارزش‌ها و ایدئولوژی‌های مختلف برای دستیابی به اهداف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی اقدام به این عمل کرده‌اند. بنابر آنچه گفته شد در کشورهای مختلف اصلاحات ارضی با اهداف متفاوتی به اجرا درآمده و سنخ‌های گوناگون را به‌وجود آورده‌اند که براساس یک طبقه‌بندی عمومی می‌توان آن را به سه هدف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تقسیم کرد:
۱) از نظر اقتصادی؛ اصلاحات ارضی زمینه‌ساز حداکثر تولید و بهره‌وری در بخش کشاورزی، فراهم‌کننده مازاد سرمایه و خدمات برای صنعت بوده است. مثل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق.
۲) از بعد سیاسی؛ اصلاحات ارضی زمینه ساز اعاده قدرت به اکثریت جامعه بوده و یا برای جلوگیری از شعله‌ورشدن آتش انقلاب توده‌ای انجام شده است. مثل ونزوئلا، ویتنام جنوبی.
۳) از جنبه اجتماعی؛ هدف اصلاحات ارضی همگن‌سازی ساختار دوگانه بوده، بدین‌صورت که با ساخت اجتماعی جامعه متشکل از تعداد معدودی که دارای املاک زیاد بوده و در مقابل، اکثریت جامعه فاقد زمین یا کم زمین بوده‌اند، اصلاحات ارضی موجب تغییر این ساخت دوگانه به یک ساخت تقریباً همگن می‌شود. مثل کوبا و اغلب کشورهای اروپای شرقی.


● فعالیت‌های لازم بعد از تقسیم اراضی در ایران
اصلاحات ارضی برای کشاورزان ایران پیامدهای مثبت و منفی داشت. از عوارض مثبت آن، که نباید از آن گذشت، مالک شدن تعداد بی‌شماری از کشاورزان بود که به اعتقاد برخی، تنها قدم اول در راه توسعه امر کشاورزی است و تقسیم اراضی به تنهایی نتیجه مثبتی نخواهد داشت مگر این‌که با فعالیت‌های مکمل همراه باشد. ارباب در اغلب موارد به‌صورت مدیر ، رابط زارع با ادارات دولتی، بانک، حل وفصل‌‌کننده اختلاف و غیره بود که در اثر تقسیم اراضی و از بین رفتن مالک خلأیی در زندگی روستاییان پیدا شد که برای پر کردن آنها نیاز به اقدامات وسیع دولتی بود.
دولت‌ها سعی در سازماندهی این خرده‌مالکان داشتند و با ایجاد تشکل‌های صنفی زراعی برای تمرکز این پراکنده‌کاری‌ها تلاش نمودند. از جمله این اقدامات، تشکیل شرکت‌های تعاونی بود که درجهت یکپارچه کردن زمین‌های کشاورزی ایجاد شدند، البته نباید از نظام مالکیت زمین (چه سنتی و چه در نتیجه اصلاحات ارضی تغییر یافته باشد ) و مرحله رشد اقتصادی و نظام حکومتی موجود و شرایط طبیعی منطقه مورد مطالعه غافل ماند که اینها عوامل عمده تعیین‌کننده نوع ویژه تعاونی هستند. شرکت‌های تعاونی روستایی و عشایری، شرکت‌های سهامی زراعی، شرکت‌های تعاونی تولید، قطب‌های رشد کشاورزی و شرکت‌های کشت و صنعت از جمله مواردی هستند که بعد از تقسیم اراضی و قبل از انقلاب اسلامی برنامه‌ریزی شده‌اند که به اختصار به آنها می‌‌پردازیم:
● شرکت‌های تعاونی روستایی و عشایری
نهضت تعاونی روستایی را در حقیقت «رایفایزن» درآلمان به‌وجود آورد و امروزه در دنیا به اسم نظام «رایفایزن» معروف است وکاملاً به نفع روستاییان و دهقانان و برای پرداخت وام به آنان بود.
بعد از اصلاحات ارضی دولت وقت، برای پرکردن خلأ ایجاد شده در سطح روستاها و پرکردن جای مالک و تأمین اعتبار مالی برای زارع اقدام به ایجاد شرکت‌های تعاونی روستایی کرد و مالکیت بر زمین را شرط عضویت در این تعاونی‌ها قرار داد. تأمین اعتبار و وام به زارعین خرید محصولات و بازاریابی آنها و تأمین اجناس مصرفی مورد نیاز روستاییان از طریق تعاونی‌های مصرف روستایی مدنظر بود. این تعاونی علاوه بر کار صنفی خود غالباً درگیر امور و مسائل حاشیه‌ای و یا غیر مرتبط با تولید نیز بود که مانعی برای فعالیت اصلی آن و حتی باعث منحرف‌شدن آن از اهدافش شده بود.
● شرکت‌های سهامی زراعی
اساسنامه شرکت‌های سهامی زراعی شش‌سال پس از آغاز اصلاحات ارضی به منظور استفاده بهتر از عوامل موجود در تاریخ ۲۰/۱۲/۱۳۴۶ به تصویب هیئت دولت وقت رسید. مهمترین هدف این شرکت‌ها افزایش درآمد سهامداران از طریق یکپارچه‌کردن اراضی، استفاده از ماشین‌های کشاورزی، ارائه روش‌های علمی کشاورزی و... بود. از ویژگی این شرکت‌ها اجباری بودن عضویت بود و دهقان، حق فروش زمین‌های خود را نداشت، اما می‌توانست سهام خود را انتقال دهد و به‌صورت کارگر کشاورز در شرکت استخدام شود، ولی در عمل چون کشاورزان به صورت کارگر و نه صاحب زمین، روی زمین کار می‌کردند، رغبت و دقت لازم از طرف آنان ابراز نمی‌شد.
● شرکت‌های تعاونی تولید
در این شرکت‌ها، همه امور زراعی یک‌جا انجام می‌شد ولی حدود وثغور مزارع افراد مشخص باقی می‌ماند، بنابراین مشکل استقلال مزارع که در شرکت‌های سهامی زراعی از بین رفته بود در شرکت‌های تعاونی تولید برطرف شد و این شرکت‌ها می‌توانستند وسیله خوبی برای انتقال اعتبارات و تکنیک‌های جدید کشاورزی به زارعین عضو باشند، ولی به دلایل زیادی که منشأ اغلب آنها فساد و نادرستی نظام کلی اقتصادی جامعه و بی‌کفایتی و فساد دستگاه اداری بود مؤثر نبودند.
● کشت و صنعت‌ها
کشت وصنعت‌ها ازحوالی دهه ۱۳۳۰ به دو صورت خصوصی و دولتی تشکیل شده بود، البته در طرح‌ریزی اساس این شرکت‌ها فکر اصلی این بوده است که در زمین‌های وسیع که دارای آب کافی هستند اگر سرمایه و مدیریت لازم به کار گرفته شود می‌توان مقدار تولیدات کشاورزی را بالا برده و به افزایش درآمد ملی کمک کرد. انجام عملیات در سطح وسیع (بیش از ۵۰۰۰ هکتار ) تلفیق کار کشاورزی وصنعت استفاده از تکنولوژی جدید کشاورزی، تمرکز عملیات زراعی در بازار تجاری و جدایی عامل کار و سرمایه از ویژگی‌های این شرکت‌ها از نظر عملیاتی عنوان می‌شود.
در تأسیس این شرکت‌ها موجودیت زارعین خرده‌پا در نظر نبوده و در حقیقت به هدف افزایش تولید، بیشتر از شأن انسانی اهمیت داده شده بود حال آن‌که ازعلاقه‌مندی زارعین به امر کشاورزی غفلت شد. در واقع کشاورزی برای زارعین خرده‌پا روش زندگی است و به آسانی از آن دست بر نمی‌دارند،