- مقدمه

در رساله حاضر سعي بر آن است تا ضمن معرفي متغيرهاي مورد استفاده در مدلهاي اقتصاد سنجي و تعريف انواع مدلهاي اقتصاد سنجي ، از طريق برآورد مدلها ( الگوها )اقتصاد سنجي و تفسير ضرايب متغيرها به بررسي عوامل موثر بر خالص  حسابجاري تر از پرداختهاي خارجي كشور بويژه بدليل كاهش ارزش پول ( افزايش نرخ ارز) بپردازيم . در خصوص برآورد الگوهاي اقتصاد سنجي ضمن بررسي و بهره گيري از تئوريهاي مربوط به عوامل موثر بر خالص حساب جاري تر از پرداختها در همه كشورها و همچنين تحقيقات انجام شده سعي شده از متغيرهاي ديگري كه طي دوره مورد بررسي منحصراً خاص كشور ايران بوده و تراز پرداختهاي آنرا تحت تاثير قرار داده استفاده شود . در برآورد الگوهاي اقتصاد سنجي از اطلاعات متغيرها طي دوره مورد بررسي يعني سالهاي ( 1378- 1358 )  و بسته نرم افزاري Eviews  و روش حداقل مربعات معمولي ( O.L.S ) استفاده شده است . هر دو نوع  الگوهاي نهايي اقتصاد سنجي اين رساله بصورت لگاريتمي خطي برآورد شده اند . البته در اين راه با يك مشكل اساس روبرو بوديم و آن منفي بودن خالص هاي بجاري تر از پرداختها در تمام سالهاي مورد بررسي ( 78 – 1358 ) بود . براي رفع اين مشكل اعداد مربوط به خالص حساب جاري تر از پرداختها را در يك علامت منفي ضرب كرديم تا همه اعداد مثبت گرد شده و داراي لگاريتم شوند . به همين دليل در تفسير ضرايب متغيرها بايد بصورت معكوس عمل مي نمائيم . يعني ضرايب منفي را بصورت مثبت تفسير كنيم و بر عكس يعني ضرايب مثبت را با علامت منفي تفسير نمائيم .

2- معرفي انواع متغيرهايط موجود در مدل

در اين مرحله از تحقيق متغيرهاي مورد استفاده در الگوهاي اقتصاد سنجي ، دقيقاً تعريف مي شود تا دايره مشمول متغيرها دقيق و مشخص باشد . در تعريف متغيرها از تعاريف صاحبنظران و اقتصاد دانان استفاده شده است با توجه به اينكه در هر مدل اقتصاد سنجي متغيرهاي موجود در مدل به دو دسته متغيرها وابسته و توضيحي در مدلهاي اقتصاد سنجي تقسيم مي شوند در مورد خالص حسابجاري از پرداختهاي خارجي نيز چنين موضوعي معمول است كه در اين قسمت به تشريح متغيرها مي پردازيم .

2-1- توصيف موضوع مورد تحقيق يا متغير وابسته به مدل :

مي دانيم كه تراز پرداختها شامل دو حساب عمده مي باشد كه عبارتند از حساب جاري و حساب سرمايه حساب سرمايه تراز پرداختها را به دو دليل ناچيز بودن رقم و تحت كنترل دولت بودن و آن در ايران وارد مدلهاي اقتصاد سنجي نكرده ايم . لذا متغير وابسته مدل به خالص حسابجاري تراز پرداختهاي خارجي مي باشد . خالص حسابجاري تراز پرداختهاي خارجي عبارت است از جمع جبري خالص تر از كالاها ( بازرگاني ) خالص تر از خدمات و خالص حساب پرداختهاي انتقالي به خارج كه رقم مربوط به آن در طي دوره مورد بررسي يعني سالهاي ( 1378-1358 ) همواره منفي بوده است . 1

در زمينه برآورد الگوهاي اقتصاد سنجي الگوهاي اقتصاد سنجي از آمار و اطلاعات خالص حسابجاري تراز پرداختهاي خارجي كشور مندرج در تراز نامه هاي اداره بررسيهاي اقتصادي بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران استفاده شده است .

2-2- تشريح مستقل موجود در مدل هاي اقتصاد سنجي

4-2-2-1- توليد نا خالص GDP  :

توليد ناخالص داخلي (GDP) عبارتست از مجموع ارزش  پولي ( ريالي ) تمامي كالاها و خدمات نهايي توليد شده در داخل مرزها جغرافيايي يك كشور طي يك دوره زمان معيني ( معمولاً يكسال ) از اين متغير بعنوان شاخص براي در آمد ملي بر خالص حسابجاري تراز پرداختها استفاده شده است .

4-2-2-2- نرخ آزاد ارز :

منظور از نرخ آزاد عبارتست از ارزش يك واحد پول رايج خارجي ( دلار ) بر حسب رايج داخلي ( ريال ) در بازار موازي ارز بعبارت ديگر به تعداد واحدهايي از پول داخلي كه براي بدست آوردن يك واحد پول خارجي دلار در بازار موازي ارز بايد پرداخت گردد نرخ آزاد ارز گويند استفاده از نرخ آزاد ارز (نظام شناور و ارزي) اثرات كاهش ارزش پول برتر از پرداختهاي خارجي را نسبت به تغييرات نرخ رسمي ( نظام كنترل ارزي – ثابت ) ارز بهتر و واقعي تر نشان مي دهد زيرا نرخ رسمي ارز توسط مقامات پولي كشور تعيين مي گردد و معمولاً دولتها در برابر كاهش ارزش پولي ملي افزايش نرخ رسمي ارز مقاومت مي كنند . دليل آنهم تبعات منفي اجتماعي و كاهش جايگاه اجتماعي دولت نزد ملت و جامعه بين المللي مي باشد .

متغير كيفي شرايط بحراني جنگ : چون داده آماري بصورت سري زماني است استفاده از متغيرهاي (كيفي مجازي) براي نشان دادن اثرات متغير كيفي شرايط بحراني جنگ بر خالص حسابجاري تراز پرداختهاي خارجي كشور از متغير مجازي DW  استفاده شده است بدين منظور به متغير مجازي طي سالهاي جنگ 67- 1359 مقدار عددي يك (1) و در سالهاي غير جنگ مقدار عددي صفر ( 0 ) داده شده است .

متغير كيفي يكسان سازي ارز :

يكسان سازي نرخ ارز عبارتست از تك نرخي كردن ارز : اين مساله از سال 1371 در ايران شروع شد و اثر مهم خود را از سال 1373 آغاز كرد بجا گذاشت براي نشان دادن اين اثر متغير از متغير مجازي D73  استفاده شده است بدين منظور به متغير مجازي D73  از سال 71 به بعد تا 1378 مقدار عددي يك و در سالهاي غير از آن ( 70 – 1358 ) مقدار عددي بي صفر داده شده است .

نكته : از چهار متغير مستقل فوق الذكر در هر دو نوع مدل بر آورد شده استفاده شده است . اما علاوه بر چهار متغير مستقل از يك متغير مستقل به ديگر بنام خالص حسابجاري بايك وقفه زماني در مدل نوع دوم استفاده شده است كه در زير به توضيح آن مي پردازيم .

4-2-2-5- متغير خالص حسابجاري تراز پرداختهاي خارجي با يك وقفه زماني: براي نشان حساسيت سياستگذار در جهت كاهش كسري تجاري ( برنامه دوم) متغير خالص حسابجاري تراز پرداختهاي با يك وقفه زماني بعنوان يك متغير مستقل در سمت راست مدل دوم ( پويا ) وارد شده است . بدين معني كه مي خواستيم بدانيم آيا كسري مداوم تراز پداختها اين حساسيت را در سياستگذاران اقتصادي ايجاد مي كند كه براي كاهش آن چاره اي را بينديشيد يا خير ؟ به همين منظور خود متغير وابسته با يك وقفه زماني وارد مدل گرديد .

تذكر : : از متغير اخير فقط در مدل دوم ( پويا ) استفاده شده است .