فهرست مطالب

1- مقدمه...............................

2- تاريخچه پرداخت يارانه................

1-2- تاريخچه پرداخت يارانه در ايران....

2-2- تاريخچه پرداخت يارانه در جهان.....

3- هدف از پرداخت يارانه................

1-3- تخصيص بهينه منابع..................

2-3- ثبات اقتصادي.....................

3-3- توزيع عادلانه درآمد...............

4- مواردي كه مي بايست مشمول يارانه گردند

1-4- كالاهاي حياتي و استراتژيك..........

2-4- صنايع نوپا.......................

3-4- كالاهاي عمومي.....................

4-4- صنايع با هزينه ثابت بالا..........

5-4- صنايع راكد.......................

5- بررسي ميزان كارايي يارانه پرداختي....

6- يارانه پرداختي به حامل هاي انرژي در هر يك از بخش ها  

7- طبقه بندي يارانه در حسابهاي ملي......

8- روش هاي پرداخت يارانه...............

1-8- روش هاي پرداخت يارانه از نظر مصرف كنندگان يارانه

2-8- روش هاي توزيع يارانه.............

3-8- روش هاي پرداخت يارانه از نظر مشمول يارانه بر واحد يا بهاء كالا.............................

1- مقدمه

انسان هاي اوليه براي تغذيه خود از حيوانات و گياهان استفاده مي نمودند. آنها آتش را براي گرم كردن تعداد انسان ها و ميزان منابع طبيعي در تعاون قرار داشت لذا انسان ها از نظر تهيه مواد غذايي و انرژي مورد نياز مشكلي نداشتند.

پس از قرن هجدهم و با شروع انقلاب صنعتي توليد كننده از مصرف كننده جدا شده و پديده اي بنام توليد انبوه ايجاد گرديد. بدين ترتيب بيكباره ميزان رفاه افزايش يافت و به تبع آن جمعيت شروع به ازدياد نمود. جمعيت فوق تبديل به بازار مصرف توليد كنندگان گرديد. براي توليد در سطح انبوه نياز به انرژي و منابع فراوان بود. بدين ترتيب همزمان با پيشرفت هاي فوق منابع جديد انرژي مانند نفت و گاز كشف گرديد و به سرعت ميادين نفتي افزايش يافت. لذا انرژي تبديل به يكي از نيازهاي اساسي و اوليه افراد گرديد.

در علم اقتصاد توصيه مي شود براي ايجاد عدالت اجتماعي همه افراد از حداقل رفاه برخوردار شوند. بدين ترتيب مي بايست همه افراد بتوانند نيازهاي اوليه خود را برطرف نمايند. لذا معمولاً در تمام كشورها نسبت به كالاهاي اساسي يارانه پرداخت مي شود.

با توجه به توضيحات ارائه شده با وقوع انقلاب صنعتي، انرژي به يك كالاي اساسي تبديل گرديد. بدين ترتيب در اكثر كشورهاي جهان براي ايجاد عدالت اجتماعي انرژي مشمول يارانه گرديد. (البته ميزان آن در كشورهاي مختلف متفاوت مي‌باشد.)

در كشور ما نيز انرژي به عنوان يك كالاي اساسي محسوب مي گردد و مشمول يارانه نيز مي باشد. با توجه به پايين بودن قيمت انرژي ميزان مصرف آن بشدت افزايش يافته است و بدليل محدوديت انرژي هاي فسيلي قيمت آن در سطح جهاني افزايش داشته است. بدين ترتيب دولت براي پوشش شكاف بين قيمت تمام شده و قيمت فروش انرژي به مصرف كنندگان هزينه بسيار زيادي به عنوان يارانه مي پردازد كه اين امر موجب بروز مشكلات فراواني در اقتصاد كشور گرديده است.

متاسفانه برخلاف تعريف ارائه شده براي يارانه در رابطه با انرژي يارانه پرداخت شده عادلانه به افراد نيازمند يارانه ارائه نمي گردد. بدين ترتيب علاوه بر اينكه هزينه زيادي توسط دولت پرداخت مي گردد، اهداف اوليه پرداخت يارانه نيز برآورده نمي‌شود و همچنين به علت قيمت پايين انرژي ميزان مصرف آن بشدت افزايش يافته و اين امر موجب بروز مشكلاتي همچون آلودگي محيط زيست گرديده است.

در چند سال اخير دولت بدنبال تخصيص هدفمند يارانه مي باشد. بدين منظور در اين پايان نامه سعي مي شود سيستم فعلي پرداخت يارانه انرژي مورد بررسي قرار گرفته و با توجه به مشكلات آن، روش جديدي براي پرداخت يارانه انرژي پيشنهاد گردد. سپس روش پيشنهادي با استفاده از تكنيك سيستم در استاميك مدل شده و تاثير روش فوق بروي پارامترهاي كلان اقتصادي مورد بررسي قرار گيرد.

2- تاريخچه پرداخت يارانه

در ادامه تاريخچه پرداخت يارانه در ايران و ساير كشورهاي جهان مورد بررسي قرار مي گيرد.

1-2- تاريخچه پرداخت يارانه در ايران

در دوران صفويه نوعي تخفيف هاي مالياتي و در دوران قاجار سياست هايي در جهت توسعه زراعت كه در آن دادن ران و مساعده به مستاجر پيش بيني شده بود را مي توان از نخستين جهت گيري هاي حمايتي دولت دانست.

دخالت مستقيم دولت در عرضه و  تقاضا مربوط به سال 1311 مي شود كه در آن زمان دولت اقدام به ساخت سيلو نموده و گندم هاي كشاورزان را به قيمتي بالاتر از قيمت بازار خريداري نمود. كل ميزان پرداخت يارانه دولت بابت تفاوت خريد و فروش كالاهاي اساسي تا سال 1351 معادل 1668 ميليون ريال بوده است. كه اين مقدار تنها حدود 4/1 درصد يارانه در سال 1354 مي باشد. چرا كه همزمان با افزايش قيمت نفت، درآمد عمومي افزايش يافت و به تبع آن تقاضا براي مصرف زياد گرديد.

با توجه به عدم وجود مراكز صنعتي و صنايع زير بنايي، دولت اقدام به واردات كالاهاي اساسي نمود كه اين امر موجب زيان بسياري از كشاورزان گرديد. لذا دولت محصولات آنها را به قيمتي بالاتر از قيمت بازار خريداري نمود. در همين راستا به منظور تمركز امور مربوط به پرداخت يارانه در مرداد ماه 1353 دولت اقدام به تاسيس و تشكيل صندوقي بنام «صندوق حمايت از مصرف كننده» نمود.

در زمينه فرآورده هاي نفتي در سال 1933 شركت نفت ايران- انگلو محصولات تصفيه شده را در ايران به قيمت جهاني مي فروخت در حالي كه در سال 1994 قيمت داخلي اين محصولات 2% قيمت جهاني آنها بود. در سال 1993 كه تنها يك نرخ ارز حاكم بود و به همين سبب محاسبه معادل دلاري قيمت هاي داخلي آسان بود. بافرمن قيمت 13 دلار براي هر شبكه فرآورده پالايش شده، يارانه پرداختي معادل 5 ميليارد دلار برآورده شده است. در صورتي كه در همين سال يارانه پرداختي براي دلار و غذا حدود 2/3 ميليارد دلار بوده است[1].