مقدمه
اهميت اصلاح نژاد ماهيان و
مقايسه آن با اصلاح نژاد دام و طيور – تأثير آن در زندگي كنوني و اهداف كلي اصلاح
نژاد ماهيان طبيعت و ساختمان ژن، موتاسيون ها و ژن هاي كشنده ، حتي سلول هاي
تناسلي و انواع كروموزوم ها –اثرات فنوتيپي ژن ها مثل
اثر افزايش ژني، ارزش ژنتيكي و روش هاي برآورد آن ، تركيب ژنتيكي يك جامعه و عوامل
مؤثر در تغيير فراواني ژن‌ها – قانون هاردي واينبرگ و كاربرد آن در اصلاح
نژاد ماهيان، وراثت پذيري و روش هاي تعيين آن، براورد وراثت پذيري ، سرعت رشد و
افزايش روز افزون ، بهگزيني و انواع آن ، روش هاي انجام برگزيني ، مباني ژنتيكي
آميزش خويشاوندي و موارد استفاده از آن، روش هاي انجام بهگزيني ، روش اندازه گيري
خويشاوندي، كلياتي در خصوص به وجود آوردن افراد سرآمد(نخبه) NICK و Line - دو رگه گيري (Hybridization) و اهميت و كاربرد آن ، روش هاي تشخيص ماهيان دو رگه از والدين – تعريف هتروزيس و معرفي فرمول آن =Heterosis دو رگه برتر Hybridviger ،عقيم سازي (استريل كردن) Strilization ، نرسازي ، ماده سازي ،تريپلوئيدي و
تتراپلوئيدي ، تعيين جنسيت ، توارث وابسته به جنس ، برآورد ارزش ژني ، هم بستگي
بين صفات – محاسبه بهگزيني بر اساس شجره نامه .
مباني اصلاح نژاد
آبزيان بهگزيني Selection))
The Priniciple of fish breeding آميزش
خويشاوندي (Inbreading)
سرآمد ، نخبه (Nick)
منابع
1 – مباني ژنتيك و اصلاح نژاد ماهيان . تأليف داگلاس تار، مترجم دكتر
فرهاد اميني، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي .
2- كتاب اصلاح نژاد دام (روش
هاي پيش بيني ارزش ژنتيكي ) انتشارات دانشگاه تهران . نويسنده دكتر ناصر امام جمعه
كاشاني .
3- اصلاح نژاد دام هاي بومي .
نويسنده دكتر محمد علي ادريس ،مهندس محمد مستأجران ، انتشارات آريان .
4- اثر دو رگه گيري و افزايش
توليد شير . نويسنده مهندس منوچهر صفرزادگان ، انتشارات معاونت امور دام و آبزيان
(جهاد سازندگي كشاورزي )
5- انتشارات چاپ من اندهال Genetics
and fish Breading
6- Fish and fisheries
7- A TEXT
Book of Aquanculture
8- جزوه ژنتيك و اصلاح نژاد
ماهيان دكتر فرهاد اميني
9- مباني اصلاح دام –مهندسي صابرخواني و مهندس فرشيد مظلوم اتشارات نقش
اختر .
تاريخچه اصلاح دام
از زماني كه بشر دريافت علاوه
بر شكار حيوانات و مهاجرت از جايي به جاي ديگر مي تواند گله هايي از حيوانات را در
يك محل نگه داري نمايد و با فراهم آوردن غذا براي آن ها و مراقبت از آن ها اقدام
بر بومي سازي و اهلي كردن حيوانات نمود در حقيقت گام هاي اوليه را براي اصلاح نژاد
دام برداشت.
شايد بيش از 6000 سال از اهلي
كردن دام ها تا كنون مي گذرد.
هدف انسان ازاهلي كردن:استفاده
بيشتروبهترازمحصول آن ها بود.بنابراين دام هايي مي توانستند بهتر پاسخ گو باشند كه
احتياجات انسان را در طول زمان برآورده اند . شايد اولين حيواناتي كه اهلي شدند
سگ، گاو و سپس طيور بوده است و انسان هاي نخستين با مراقبت از آنها در حقيقت نوعي
انتخاب مصنوعي به كار مي بردند كه بر اين اساس كم كم علم اصلاح دام شكل پذيرفت .
انسان ها سعي مي كردند كه
جانوراني را در كنار خود اهلي سازند كه ميزان گوشت بيشتري داشته باشند و يا از شير
دهي مناسبي برخوردار باشند .
در خصوص گوسفندان بيشتر از
نژادهايي استفاده مي شد كه علاوه بر وزن مناسب توليد پشم آن ها نيز بيشتر باشد و
حتي كم كم طيوري را در كنار خود اهلي نمودند كه بتواند در مواقع مختلف از گوشت و
تخم آن ها به خوبي استفاده نمايند.
بنابراين در ابتدا علاوه بر
انتخاب مصنوعي ، هميشه بشر در فراهم سازي محيطي مناسب براي حيوانات كوشيده است تا
بتواند به خوبي از آنها نگه داري نموده ودر مواقع ضروري از آن ها تغذيه نمايد.
نكته مهم آنكه تا قبل از قرن 17
ميلادي تصوير روشني از كارهاي انجام شده در اصلاح نژاد دام در دسترس نيست و فقط
برخي از افراد با ذوق و هنر در حين دامداري به طور پراكنده و تفنني به اصلاح دام
مي پرداختند. اما كم كم موسساتي در آمريكا و اروپا جهت شناسايي بهتر حيوانات و
درست كردن شجره نامه براي نژادهاي شناخته شده به وجود آمد. اين موسسات كم كم
استانداردهايي را براي انتخاب حيوانات برتر با ويژگي هاي ظاهري و توليد گوشت بيشتر
در نظر گرفتند و حتي با راه اندازي جشنواره ها و مسابقات مختلف به كساني كه چنين
حيواناتي را پرورش مي دادند ، جايزه نقدي پرداخت مي نمودند ، كم كم اين موضوع
اهميت بيشتري يافت و باعث شد علمي به نام اصلاح نژاد كه بتواند با قضاوت هاي دقيق
خود راه كارهاي مناسب براي افزايش توان توليد را ادامه دهد به وجود آمد .
نام دانشمندان زيادي در عرضه
اصلاح نژاد در دنيا مطرح شد. Charls در 1859 با چاپ كتابي در
خصوص اصول انتخاب طبيعي و تنازع بقاء انقلاب بزرگي در مكتب فكري زيست شناسان آن
زمان به وجود آورد.
پس از آن داروين با ارائه
نظريات مختلق در اين عرصه پانهاد ولي متأسفانه نتوانست تفاوت هاي ژنتيكي و غير
ژنتيكي وابسته به محيط را كاملاً از يكديگر متمايز سازد.
بنا به گفته داروين به وجود
آمدن گونه هاي مختلف موجودات نتيجه انتخاب طبيعي آن هاست و براي زنده ماندن آن
دسته از موجوداتي شانس بيشتري دارند كه بهتر بتوانند با شرايط محيطي سازش پذير
باشند و از خود تعداد فرزندان بيشتري را باقي بگذارند .
مندل (mendel) در سال 1865 گام هاي بزرگي را در عرصه علم ژنتيك و توارث صفات از
خود به يادگار گذاشت اما نتوانست اثر فوري چنداني بر علم اصلاح نژاد دام داشته
باشد.
چندين سال بعد كم كم دانشمندان ديگري نظير گالتون
در سال 1899 Golton با كشف
مجدد قوانين مندلي در علم ژنتيك پيشرفت هاي زيادي را براي نهادينه كردن علم اصلاح
نژاد دام برداشتند و به خوبي به بررسي هاي كمي اختلاف بين خويشاوندان پرداختند كه
اكنون كاربرد وسيعي در علم اصلاح نژاد دام دارد.
از آن پس كم كم دانشمندان زيادي
در اين علم راه يافته از خود اثرات چشمگيري به جا نهادند . Fisher ، Wrightو Holdon و Lush در
اين سال هاي 1918 تا 1939 با برداشت هاي درستشان از تكامل موجودات و انتخاب طبيعي
علم ژنتيك جمعيت را پايه گذاري نمودند و بر همان اساس قوانين دقيقي را براي شركت
نصف به نصف والدين در ايجاد صفات فرزندان پايه گذاري نمودند و حتي از علم آمار
براي اندازه گيري و محاسبه صفات اشاره نمودند.
اين موفقيت هايي چشم گير در
نهايت باعث افزايش توليد دام هاي اهلي و همراه كردن اين توليدات با خواست هاي بشر
گرديد و نقش مهمي دراصلاح نژاد دام برداشته شد.
تعريف اصلاح دام :
اصلاح دام (Animal breeding) عبارت است از مجموع شيوه هاي ممكن در بالا
بردن ظرفيت ارثي يا ژنتيكي دام ها تا بتواند تبديل مؤثر مواد گياهي بر توليدات
دامي را افزايش دهد و به عبارت بهتر با بالابردن كيفيت توليد و افزايش نوع محصول
بازدهي بهتري از دام ها را سبب شود.
بنابراين اصلاح نژاد دام علم
كاربردي ژنتيك است كه مي توان با اصول علم ژنتيك به خوبي سيستم هاي مديريتي را
فعال نمود تا تأثيرات فراواني بر ميزان توليد ظاهر گردد. اصلاح نژاد يك علم مستقل
نبوده و ارتباط تنگاتنگي با ساير علوم دارد. به خصوص علم ژنتيك در برگيرنده
اطلاعات ارزشمندي براي علم اصلاح نژاد است شايد هدف كمي اصلاح دام افزايش پتانسيل
يا توان توليدي در موجودات پرورشي باشد ولي اين امر آيا فقط با بهبود تغذيه و
بهداشت دام صورت مي پذيرد . پاسخ سؤال به راحتي روشن است. پتانسيل ژنتيكي حيوانات
پرورشي از اهميت زيادي همانند غذا و بهداشت برخوردار است. دست يافتن به ظرفيت
بالاي ارثي در دام ها جزء از طريق شناخت ساختمان ژنتيكي و آشنايي با قوانين حاكم
بر سيستم انتقال آن ها از نسلي به نسل ديگر ممكن نيست .
صفات مهم اقتصادي در دام ها و
طيور عبارتند از :
-افزايش توليد شير، پشم و گوشت
-
افزايش
وزن و تعداد تخم در طيور
-
افزايش
تعداد فرزندان
بنابراين اين صفات در حقيقت
بايد ابتدائاً مشخص شود و سپس درباره روش هاي انتقال آن ها به فرزندان كاملاً
بررسي شود. بعضي صفات ممكن است كمي باشد و بعضي كيفي باشد. در اين خصوص مي توان
اشاره نمود كه بسياري از خصوصيت هاي رشد وزني و طولي در ماهيان جزء صفات كمي است
ولي برخي از صفات نظير رنگ ، نوع چشم مي تواند به عنوان صفات كيفي و شكل باله ها
باشد.
براي پرورش دهندگان ماهي صفات
كمي اهميت بيشتري از كيفي دارد. اما براي
كساني كه در صنايع تكثير ماهيان زينتي (تكثير و ازدياد) مشغول به فعاليت هستند
هدف افزايش وزن ماهي نيست بلكه پيدا كردن شكل ظاهري زيبا و رنگ مناسب است بنابراين
شبيه صفات كيفي مدنظر قرار مي گيرد.
به طور كلي اصلاح دام به جزء به
وجود آوردن تغييرات و تنوع ژنتيكي در جوامع حيواني اهداف ديگري نظير بهره بـرداري
اقتبـاسي و افزايـش توان توليـدي را دنبال مي كند. اين علم در حقيقت كاربرد علم
ژنتيك است تا بتواند يك جامعه زنده را در حال تغيير مورد بررسي قرار دهد . به همين
دليل نزديكي بسياري بين اصلاح دام و ژنتيك جمعيت Population
Genetic وجود دارد.