چكيده
پايان نامه
با فرو پاشي اتحاد جماهير شوروي
درياي خزر كه مرز بين خاك دو كشور ايران وشوروي سابق بود بين پنج كشور ساحلي قرار
گرفته. وكشورهاي استقلال يافته هركدام خواهان سهم مناسبي از منابع معدني و آبزيان
دريا هستند از آنجائيكه مطابق توافقهاي گذشته بين ايران وشوروي سابق (عهد نامه
مودت 1921 وقرارداد تجارت وبحرپيمايي 1940) توافقات بين اين دوكشور بوده و درياي
خزر از نظر حقوقي مشترك ميان دوكشور بوده وحالت مشاعي داشته است وقراردادهاي گذشته
نيز به روشني نحوه بهره برداري ازبستر وزير بستر دريا را ومنابع وذخاير معدني اين
دريا را مشخص ننموده است وبهره برداري از منابع زميني آن در خارج از منطقه انحصاري
10 مايلي نيزوضعيت روشني ندارد لذا به منظور جلوگيري از اقدامات دو جانبه و چند
جانبه كشورهاي ساحلي براي بهره برداري از اين دريا كه مشكلات سياسي وزيست محيطي
غير قابل جبراني را بوجود خواهد آوردلازم است همه كشورهاي ساحلي با توجه به اينكه
درياي خزر يك درياي بسته است و وضعيت حقوقي اين دريا بايستي توسط كشورهاي ساحلي
وبا يك توافق همه جانبه مشخص شود با در نظر گرفتن همه جوانب امر اقدام به تدوين
رژيم حقوقي اين دريا بنمايند.
و چون كشورهاي ايران وروسيه ازمهمترين
كشورهاي منطقه بوده كه در گذشته نيز اين دريا در ما لكيت اين دوكشور بوده مي
توانند سهم بسزايي در ايجاد توافق كشورها داشته با شند.
بررسي ريشه هاي همگرايي و واگرايي دو
كشور ايران وروسيه در عرصه سياست خارجي نشان مي دهد كه روزبه روز ديدگاههاي اين دو
كشور به هم نزديك شده و باحضور كشورهاي غربي وشركتهاي چند مليتي در منطقه درياي
خزر وتهديد بالقوه غربيها براي ايران وروسيه بخاطر جلوگيري از غير قابل كنترل شدن درياي
خزر اين دوكشور مجبور هستند تا دراسرع وقت وضعيت حقوقي اين دريا را مشخص تا از
ملاحضه ساير كشورها و بهره برداريهاي خودسرانه كه مشكلات متعدد امنيتي و زيست
محيطي را بوجود خواهدآورد جلوگيري نمايد.
سازمان همكاري كشورهاي ساحلي درياي خزر و
اجلاسهاي متعدد سران كشورهاي ساحلي كه آخرين اجلاس آن مهرماه سال 1386 در تهران
برگزار شد نشان دهنده عزم كشورهاي ساحلي علي الخصوص ايران وروسيه براي حل مشكلات
في مابين و تدوين رژيم حقوقي اين دريا است.
كليات تحقيق
...............................................................................................................
1
1. طرح مسا له
............................................................ 1
2. فرضيه ها
................................
2
3. پرسش اصلي پژوهش
....................................................... 3
4. پرسش هاي فرعي پژوهش
........................................ 3
5. فرضيه اصلي
.................................................................. 3
6. فرضيه هاي فرعي
............................................. 3
7. متغير مستقل ووابسته
.............................................. 4
8.روش پژوهش
............................................................... 4
9. هدف پژوهش
............................................... 4
10.سازماندهي پژوهش
...................................... 4
11. سابقه علمي ومنابع اصلي
پژوهش ............................ 5
فصل اول: اهميت درياي خزر و موقعيت جغرافيايي اقتصادي ،
ژئوپلتيكي و زيست محيطي
....................... 7
1. موقعيت جغرافيايي
....................................................................................... 8
2. آب وهوا
.......................................................................................................... 9
3. اقتصاد
............................................................................................................ 9
1-3 . ماهيگيري
............................................................................................. 9
2-3 . نفت وگاز
............................................................................................... 10
3-3. بازر
گاني ................................................................................................. 11
4-3. حمل ونقل
............................................................................................
11
4. ژئوپلتيك درياي خزر
................................................................................ 12
5. محيط
زيست درياي خزر ........................................ 14
فصل دوم: چالشها وزمينه هاي واگرايي در روابط ايران وروسيه
از دوره قاچار تاكنون
....................................................................................
بخش اول: بررسي چا لشهاي موجود در روابط ايران
وروسيه
از ابتدا تا فرو پاشي شوروي
....................................................................... 16
1.چالشهاي موجود در روابط
ايران وروسيه
در دوران
تزارها ........................................................................... 19
1-1.
تصرف سرزمين هر جا كه ممكن باشد ...................... 19
2-1.
جلوگيري از نفوذ كشور هاي مخالف منافع
روسيه در
سرزمين ايران............................................................ 19
3-1.
كسب سيطره بر سياستهاي داخلي و خارجي
ايران به
منظور به حداقل رساندن نفوذ................................ 20
4-1. كسب
حد اكثر منافع اقتصادي وسياسي در ايران..... 21
2. چالشها در مناسبات ايران
وروسيه پي از انقلاب
اكتبر 197 روسيه تا پيروزي انقلاب اسلامي
.................... 21
1-2.نگاه
به ايران به عنوان كشوري كه از آن طريق مي توان
انقلاب سوسياليستي را به ساير كشور ها منتقل
نمود.......... 21
2-2.كسب
حداكثر منافع سياسي واقتصادي
به عنوان يك ابر قدرت
.......................................................... 22
3-2.
دسترسي به آبهاي گرم خليج فارس و اقيانوس هند..... 23
4-2.
تغييرات در سياست شوروي نسبت به ايران ................. 23
5-2.
تلاش براي جذب ايران به اردوگاه كمونيست ............... 23
3.چالشهاي بين دو كشور در دوره زماني بين وقوع
انقلاب اسلامي ايران و فروپاشي شوروي ..................... 24
1-3. تهديد
منافع شوروي توسط ايران با توجه به شعار نه شرقي 24
صفحه
نه غربي
............................................... 24
2-3.
توجه به انقلاب ايران به عنوان يك جنبش رهايي بخش
25
3-3.
سطح پايين مبادلات اقتصادي .................................... 26
4-3.
كمك تسليحاتي به عراق در جريان جنگ تحميلي
26
بخش دوم:و عوامل واگرايي
درروابط ايران
وروسيه پي از فوپاشي
شوروي...................................... 27
1.
نگرش به غرب وكميت سرمايه داري........................... 27
2..ايفاي
نقش برتر در معادلات جهاني ........................... 27
3.
گسترش فروش تسليحات روسي به ايران و
ضعف
تكنولوژي .................................................................... 27
4.
افزايش هزينه هاي امنيتي به نفع روسيه وبه ضرر ايران 28
5.
سكوت روسيه در مقابل بهره برداري از نفت
درياي
خزر توسط كشورهاي آذر بايجان و قزاقستان .....
29
6.
تاثير انقلاب اسلامي ايران بر كشورهاي آسياي ميانه 30
7.
تغيير در ژئوپلتيك منطقه پي از فروپاشي شوروي ... 30
8.
بي اعتمادي نسبت به اهداف روسيه در گسترش ..... 32
9.
استفاده از ايران براب وحدت آسياي مركزي
و
قفقاز
........................................................................ 33
10.
توافقات پشت پرده روسها .............................. 33
11.
نگاه ابزاري به ايران براي گرفتن امتيازات
بيشتر از كشورهاي غربي
...................................... 33
صفحه
12.
محافظ تاريخي ملت ايران ................................... 35
13.
ناهمخواني سياستهاي روسيه در حوزه خزر
با منافع ملي جمهوري اسلامي
ايران........................
35
14.
ناهمگوني ايدئولوژيك فرهنگي دو كشور
صفحه
ايران
وروسيه................................................................... 36
15.
اختلاف در منافع دراز مدت ايران وروسيه
در
خصوص مسير انتقال انرژي حوزه خزر............... 36
16.
روابط اقتصادي چالشي برانگيز......................... 36
17.
انعطاف روسيه در مقابل حضور كشورهاي غربي
37
18.
مشكلات زيست محيطي درياي خزر بخاطر
حضور
كشورهاي بيگانه و اقدامات خودسرانه برخي
كشورهاي ساحلي
....................................................... 37
1-18.
راهكارهي دستيابي به امنيت زيست محيطي
در
منطقه........................................................................ 38
فصل سوم: ديدگاههاي
كشورهاي ساحلي در
خصوص رژيم حقوقي درياي
خزر ................. 41
بخش اول: رژيم حقوقي
درياي خزر ..................... 44
1.رژيم
حقوقي درياها ودرياچه ها از ديدگاه
حقوق بين
الملل....................................................... 44
2.
وضعيت درياچه خزر با توجه به كنوانسيون
حقوق
دريا ها وتعيين رژيم حقوقي آن................ 46
1-2.
معاهدات مربوط به درياچه خزر ............... 47
2-2.
علل ناكارآمدي معاهدات سابق ................ 49
3-2.
فروپاشي وجانشيني دولتهاي تازه
استقلال
يافته ......................................................... 50
بخش دوم:نارسايي رژيم
حقوقي گذشته
درياي خزر و پيچيدگي وضع رژيم حقوقي جديد 52
بخش
سوم: مواضع كشورهاي ساحلي در
خصوص
رژيم حقوقي درياي خزر............... 53
1.
مواضع قزاقستان ................................................ 53
2.
مواضع آذربايجان .............................................. 53
صفحه
3.
مواضع تركمنستان .......................................... 54
4.
مواضع روسيه ................................................... 55
5.
مواضع جمهوري اسلامي ايران .................... 57
فصل چهارم: زمينه هاي اشتراك منافع وهمگرايي
ايران وروسيه در
عرصه سياست خارجي 63
بخش اول: سطح سه گانه
همكاريهاي جمهوري
اسلامي ايران وروسيه پي ازفروپاشي............ 64
1.
همكاريهاي دوجانبه ................................... ......... 64
2.
همكاريهاي منطقه اي ايران وروسيه ............... 67
1-2.همكاري
براي حل بحران هاي منطقه اي ......
67
2-2.
سازمان همكاريهاي درياي خزر...................... 68
3-2.
بهره برداري از منافع انرژي درياي حزر........ 68
4-2.
همكاري در خصوص انتقال انرژي ازحوزه
درياي خزر
.................................................................. 68
5-2.
ارتباط كشورهاي آسياي مركزي وقفقاز
با اقتصاد
جهاني.......................................................... 69
3.همكاريهاي
ايران وروسيه در سطح بين المللي........
69
بخش دوم: عوامل موثر
در همگرايي جمهوري اسلامي ايران وروسيه..................... 70
1
.منافع روسيه در خصوص گسترش همكاريه با ايران 70
1-1.
جلب حمايت ايران براي مقابله با نفوذ
قدرتهاي
بيگانه در منطقه ............................................. 70
2-1.
نزديكي به ايران براي نفوذ به خاورميانه ،
خليج
فارس وكشورهاي اسلامي.................................. 71
صفحه
3
-1. گسترش روابط با جمهوري اسلامي ايران
به منظور گرفتن امتياز از
غرب..................................
71
4-1.
همكاري با ايران براي جلوگيري از افراط گرايي قومي
ونژادي وبي ثباتي در منطقه.... ............... 72
5-1.
جلب حمايت ايران براي مخالفت با توسعه
ناتو به
شرق..................................................................... 72
2.
منافع ايران در گسترش همكاريهاي خود با روسيه... 73
1-2.
نگاه به روسيه به عنوان تامين كننده
تسليحات و تكنولوژي
جديد...................................... 73
2-2.
همكاري با روسيه براي جلوگيري از سلطه
شركتهاي خارجي وفرامليتي بر منلفع
انرژي منطقه......... 73
3-2. جلب
حمايت روسيه در مقابل نفوذ كشورهاي
مخالف جمهوري اسلامي ايران در منطقه خزر................... 73
4-2.
همكاري باروسيه به منظور مقابله با
فشارهاي
آمريكا وغرب ................................................. 74
فصل پنجم: نتيجه گيري...................................................................................... 76
منابع مآ خذ.........................................................................